KOMPARATÖRLER
Komparatörler, imalat atölyelerinde en çok kullanılan bir ibreli ölçü aletleridir. Komparatör saatleri parçaların yükseklik ve derinlik ölçümlerinde, komparatör takımları ile iç çap ölçümlerinde, değişik standlara bağlanarak iş parçalarının salgı ölçümlerinde kullanırlar. Komparatörler iki ana kısımdan meydana gelir.
Bunlar;
1. Komparatör saati
2. Komparatör sehpa ve bağlama parçaları
Komparatör Saati, Aşağıda görüldüğü gibi komparatör saati üzerinde bir ibre bulunur. Bu ibrenin saat çevresindeki bir turunda komparatör saatinin ucu 1 mm aşağı ya da yukarı hareket eder. İbrenin sağa dönüşü ile uç yukarı, sola dönüşü ile de aşağı doğru hareket eder. Saat çevresi de 100 eşit parçaya bölünmüştür. Böylece saat üzerindeki iki çizgi arası 1/100 = 0.01 mm olur. Bu da komparatörün ölçme hassasiyetidir. Ancak bazı komparatörlerde hassasiyet 0.001 mm olarak yapılmıştır.
Bu konunun devamı için lütfen yeşil butona tıklayınız. 
Komparatör saatinin ucunun hareketi maksimum 10 mm dir. Bu nedenle ölçme işlemi yapılacağı zaman bu husus dikkate alınmalıdır. Yukarıda görüldüğü gibi saat üzerinde 0, 1, 2, 3, 4, . . .9 bölüntülü küçük bir ibre vardır. Bu ibre büyük ibrenin kaç tur yaptığını göstermektedir. Yani büyük ibre 1 tam tur yaptığında küçük ibre 0 dan 1' e gelir. Büyük ibre 10 tam tur yaptığında 0 ise 9' dan tekrar 0' a gelir. Böylece tam ölçülerin takibi kolaylaşır. Çünkü saat üzerinde tam ölçülerin takip edilebileceği başka bir gösterge yoktur.
Büyük ibre saat üzerinde 1 çizgi ilerlerse uç 0.01 mm, 10 çizgi ilerlerse 0.1 mm hareket etmiş olur. Parmak ölçü sistemine göre yapılmış olanlarda hassasiyet yani iki çizgi arası 0.001" dir.
Ölçme esnasında komparatör temas ucu iş parçası yüzeyine üst taraftaki tırtıllı vida ile döndürülerek değdirilir. Saatin büyük ve küçük ibreleri "0" rakamı üzerine çakıştırılır. Bundan sonra kontrol işlemine başlanarak komparatör parça yüzeyi üzerinde gezdirilir. Şayet ibre, bu hareket esnasında sağa doğru dönerse parça ilk ayarlamaya göre + 0.01 değerinde yüksektir. Sola dönerse parça yüzeyi ilk ayarlamaya göre - 0.01 kadar düşüktür demektir. Aşağıda komparatörlere ait bazı uygulamalar görülmektedir.
Komparatör Çeşitleri,
- Analog komparatörler
- Dijital komparatörler
- Derinlik komparatörleri
- Salgı komparatörleri
- Kalınlık komparatörleri
- Silindir komparatörler
Analog Komparatörler, yukarıda saatli komparatörler olarak açıklanan komparatörlerdir.
Dijital Komparatörler, bu tür komparatörlerin kullanılışları tıpkı saatli komparatörler gibidir. Bunlarda saat, ibre ve bölüntüler yoktur. Hassasiyetleri 0.01 mm ve 0.001 mm olanları vardır. Bir komparatör Metrik ve Parmak ölçümleri yapabilme özelliğine sahiptir.
Derinlik Komparatörleri, iş parçaları üzerindeki fatura, kademe vb. özellikleri ölçmek için kullanılırlar. Analog ve dijital çeşitleri vardır.
Salgı Komparatörleri, doğru ölçüm için salgı komparatörleri ile ölçüm yaparken ölçme ucu ekseni ölçülen parçaya veya ölçüm pleytine aşağıdaki resimde belirtildiği gibi parelel olmalı veya yüzeyle olabildiğince dar açı yapmalıdır.
Aşağıdaki resimde belirtildiği gibi ölçüm ucu ekseni ölçülen parçaya veya ölçüm pleytine açı yaptığı takdirde doğru ölçüm yapılamaz. Açı miktarına bağlı olarak açı arttıkça gerçek değerden daha büyük değer elde edilir. Salgı komparatörlerinde ölçme uç boyu çok önemlidir. Orijinal ucun haricinde uç boyu kesinlikle değiştirmemelidir. Ucun kırılması ve bozulması durumunda orijinal uç kullanılmalıdır.
Kalınlık Komparatörleri, iş parçalarının kalınlıklarının hassas olarak ölçülmesinde kullanılırlar.
Delik Komparatörleri, delik ölçülerinin ölçme ve kontrolünde kullanılırlar. Bunlara aynı zamanda endikatörler de denilir. Küçük ve büyük çapların ölçülmesi için çeşitleri vardır.
Küçük çapların ölçülmesinde kullanılanların uçları diğerlerinden farklıdır. Bunların uçları ortasından yarıktır. Bunların ölçme alanı 7 - 18 mm arası olup ölçme hassasiyetleri 0.001 mm dir.
PASAMETRELER
Ölçme hassasiyetleri 0.002 mm olan dış çap ölçme ve kontrol aletleridir. Komparatörlere benzerler. Çok hassas oldukları için maksimum 150 mm ye kadar olan çapları ölçecek şekilde imal edilirler. Sıfır ayarları hassas mastar blokları ya da ölçme lokmaları ile yapılır. Genellikle seri imalatta iş parçalarının belirlenen toleranslar arasında yapılıp yapılmadıklarının kontrollerinde kullanılırlar. Pasametrenin kadranı üzerinde komparatör saatlerinde olduğu gibi ayarlanabilen tolerans limit tırnakları bulunur. Tolerans ibreleri alt ve üst sınır ölçülerine göre ayarlanır. Ayarlama işleminden sonra esas parça çapı kontrol edilir ve tolerans, ölçü saati ibresinden okunur. Ölçülen değerlerin tolerans değerlerini aşıp aşmadığının kontrolü yapılır. Saatli türlerinin dışında dijital olanları da vardır. Dış çapların ölçü kontrolünde kullanılan pasametrelerin ölçme aralığı (0-25), (25-50), (50-75) ve (75-100) mm dir.
PASİMETRELER
Pasimetreler delik çapı ve kanal genişliklerinin ölçü kontrolünde kullanılanılırlar. Ölçme hassasiyetleri 0,002 mm ve 0.001 mm olanları vardır. Delik ölçme alanları 11 - 18, 18 - 30, ve 30 - 50 mm dir. Daha büyük çaplı delik ölçmelerinde uçları değiştirilir.
Kadran bölümleri pasametrelerle aynıdır. Ayrıca, pasimetrelerle kontrol edilen delik çapının delik boyunca silindirik olup olmadığı da anlaşılır. Ana yapısı pasametreye benzeyen pasimetrenin ölçü mili ucuna, belirli çaplara göre hazırlanmış takma uçlar ilâve edilir. Kontrol işlemi yapılmadan önce pasimetrenin gerekli takma ucu ilâve edilir ve bilezik mastarla sıfır (0) ayarı yapılır. Tolerans sınırı belirtilir. Daha sonra ölçülecek olan delik içine sokularak üç noktadan temas sağlanır ve kadran üzerinden ölçü okunur.
Çok hassas ölçme ve kontrol aleti olduklarından kullanım esnasında ve ayarlamalarında asla zorlanmamalıdırlar.
Bu web sayfasındaki yazılı ve görsel bütün bilgilerin yayın hakları Hamit ARSLAN' a aittir. Hamit ARSLAN' ın yazılı izni olmaksızın kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz, kopya edilemez, elektronik, mekanik, dijital, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiyle çoğaltılamaz ve yayınlanamaz.
