MODELCİLİK
1- MODELCİLİK
Dökülerek şekillendirilen metal ve alaşımlardan meydana gelen parçaların kum kalıplarını elde edebilmek için kalıplama ve işlem prensiplerine uygun benzerlerinin yapılması zorunludur. Ahşap, metal, plastik ya da her üçünün kullanılması ile yapılan bu örneklere "MODEL" denir.
Modelcilik mesleğinin amacı dökümün yapılacağı kum kalıbın elde edilmesini sağlayan elemanları yapmaktır. Dökümhanelerin imkânları ve teknolojisi geliştikçe burada kullanılacak modeller de uyumlu olarak geliştirilerek imal edilebilir.
Bükülerek şekillendirilemeyen makine parçalarının en etkili elde ediliş yolu dökülerek (madenlerin yüksek ısı etkisinde eritilip dökülmesi) şekillendirmedir.
Dökülerek şekillendirilecek makine parçalarının yapımı ise çeşitli basamaklardan geçer. Bu basamaklar makine ressamlığı ile başlar ve model ile devam eder. Bundan sonra ise döküm ve tesviye aşamaları gelir. Modeller basit özellikli yapılabilmesinin yanında seri üretim esas alınarak da düzenlenebilirler.
2- MODEL MALZEME ÇEŞİTLERİ
Bu konunun devamı için lütfen yeşil butona tıklayınız. 
Ahşap, metal, alçı, plastik, balmumu olmak üzere başlıca beş tip model malzemesi mevcuttur.
a- Ahşap, model malzemesi olarak seçilecek tahtanın kuru sert ve kum nemini çekip deforme olmaması için az gözenekli olması istenir. Sertlik kalıpta düzgün yüzey elde etmek için gerekli olmaktadır. En çok kullanılan ahşa türü gürgen, çam ve ıhlamurdur. İşleme kolaylığı nedeniyle en yaygın kullanılan model türüdür. Kullanılacak ağaçların kuru sert ve dayanıklı olması gerekir. Bu iş için çam, gürgen ve ıhlamur kullanılır. Ağaç model yapıldıktan sonra kesinlikle nem almamalıdır. Büyük ağaç modellerin içi boştur.
b- Metal, Seri imalatta modellerin uzun süre aşınmadan kalıplamaya dayanması istenir. Ayrıca modelin çok ince kısımları olduğunda tahta dayanıksız olacağından, metalden yapılması gerekir. Metal model olarak; dökme demir, pirinç, bronz (kurşun - kalay alaşımları) veya alüminyum kullanılır. Metal modellerin hazırlanmasında ilk modeller tahta alçı veya plastikten olur ve model hazırlanırken kullanılacak metalin büzülme (çekme) %' sinin bilinmesi gerekir. Diğer model malzeme türlerine göre imalatı en zor olanıdır. Ancak en uzun ömürlü model malzeme cinsidir. Metalik model olarak kullanılacak malzemenin kolay işlenebilmesi ve boyut değişimlerinde büzülmesi az olmalıdır.
c- Alçı, modellerinin uygulanmada bir çok avantajları vardır. Bunlar kolaylıkla kesilip şekillendirilebilirler veya bir kalıba dökülerek doğrudan şekil alabilirler, muhtelif lifli ilavelerle de alçı tokluğu artırılabilir. Kolaylıkla kesilip şekillendirilebilmesi veya bir kalıba dökülerek doğrudan şekil alabilmeleri sebebiyle alçı modeller büyük üstünlüğe sahiptirler. Dayanımları yetersiz olduğu için mukavemetlerini artırmak üzere içlerine teller konulabilir.
d- Plastik, model yapımı için çok kullanılan bir diğer malzeme de plastiktir. Metal bir kalıp içinde enjeksiyon yoluyla şekillendirilebildiği gibi, bir plastik bloğundan kesilerek de model elde edilebilir.
Plastik modeller ahşap modellere göre daha dayanıklıdırlar. Kalıplardan kolay çıkarlar, aşınma ve çizilmelere karşı da dayanıklıdırlar. Hasar gördüklerinde tamirleri de kolaydır. Ayrıca hem daha ucuz, yüzey kalitesi daha iyi hem de malzeme kararlılığı üstündür. Kullanım sırasında çabuk aşınan bölgeleri metalle takviye edilebilir.
e- Köpük, bir diğer plastik esaslı malzeme türü de köpüktür. Bunlar dökümden önce kalıptan çıkarılmazlar. Ergimiş haldeki metalle temasa geçtiklerinde gaz haline geçerek kalıbı terk ederler. Yüzey kalitesini artırmak için yüzeyleri kaplanabilir. Köpük model yapımında kullanılan köpükler daha çok ambalaj ve yalıtım amacı ile üretilen ve kullanılan köpüklerden yapılmaktadır. Yoğunluk ve temizlik bakımından uygun olan köpükler elektrik direnç teli yardımı ile veya şerit testerede kesilerek parçalar ağaç tutkalı veya tinersiz solüsyon kullanılarak montaj edilir. Elektrikli kesme işleminde 220 volt elektrik akımını 9 volta dönüştüren bir transformatör kullanılır. Transformatörün uçlarına bağlanan krom-nikelli tel ısınarak köpüğü kesmektedir.
f- Balmumu, hassas döküm tekniğinde kullanılırlar. Bunlar hazırlanan kalıbın ısıtılmasıyla eritilerek kalıp boşluğu oluştururlar.
3- MODEL MALZEMESEÇİMİNDE KRİTERLER
Model dökülecek şeklin tahtadan, metalden veya uygun bir malzemeden hazırlanmış kopyasıdır. Ayrıca alçı, plastik ve balmumu da model malzemesi olarak kullanılmaktadır. Model malzemesi seçiminde şu kriterler dikkate alınır;
- Üretilecek parça sayısı
- İstenen boyut hassasiyeti
- Uygulanacak kalıplama yöntemi
- Parçanın boyut ve biçimi
- Modelde düzeltme yapılıp yapılmayacağı.
Karışık şekilli parçaların modelleri, ayrı ayrı imal edilen parçanın birbirine vida veya geçme yoluyla tespit edilmesiyle yapılır. Basit modeller ise, tek parçalı, olarak gerçekleştirilir. Mümkün olduğu kadar çok parçalı model yapımından kaçınılmalıdır. Çok ince kısımlar, mevcut olan veya seri imalatta kullanılacak ve uzun müddet aşınmadan kalıplamaya dayanması istenen modellerin metalden yapılması gerekir.
4- MODEL ÇEŞİTLERİ
Modelcilik, dökümcülükten ayrı bir iş kolu haline gelecek kadar gelişmiştir. Başlıca model aşağıda açıklandığı gibi 4 ana başlık altında toplanabilir.
a - Tek veya serbest modeller
Serbest modeller, dökülmek istenen şekli temsil ederler.
b - Yolluklu serbest modeller
Serbest modellerin yolluklu olanlarında, yolluklar da parça şekli ile beraber modelin bir kısmını teşkil ederler. Bu ikinci tür serbest modeller daha pratik ve daha sıhhatli oluşları nedeniyle hemen her zaman tercih edilirler.
c - Levhayla bağlı modeller
Levhalı modeller ise, ufak döküm parçaları için parçaların yarısına metal veya tahta bir plakaya monte edilir.
d - Özel modeller
5- MODEL TASARIMI
Model tasarımcıları döküm teknolojisi hakkında bilgi sahibi olmalı ve verilen bir parçanın en uygun nasıl kalıplanacağına karar verebilmelidir. Ayrıca model üretiminde kullanacağı ahşap, metal, plastik v.b. malzemeleri biçimlendirmek için kullanılan yöntemler hakkında yeterli teknik bilgiye sahip olmalıdır. Bütün bunların yanında, parça tasarımcısı ve dökümcüler ile diyalog kurabilmek için döküm teknolojisini ve sorunlarını yakından tanımalıdır. Verilen parça biçim ve boyutları ile maça yuvaları düşünülerek önce modelin bire bir ölçekli bir planı yapılır ve buradan çekme ve işleme payları da eklenerek elde edilen boyutlar üretilecek modele aktarılır. Ayrıca modelin bölüm yüzeyine dik yüzeylerinin kalıptan sıyrılabilmesi için gerekli eğimler verilir. Modeller döküm parçası ile aynı boyutlarda imâl edilmezler. Boyutlarda bazı değişiklikler yapmak gerekir.
6- ÇEKME PAYI
Dökülmüş sıvı metal katılaşırken kendini çeker ve döküm parçasının boyutu küçülür. Bu nedenle modellerin çekme payı kadar büyük yapılması gerekir. Çekme payları dökme demir için, %1 dökme çelik için %2, demir olmayan malzemeler için %1-2 alınabilir.
Çekme (Büzülme) payı verilmesinin amacı model boyutlarına çekme payının eklenmesindeki metalin kalıp içerisinde katılaşması bittikten sonra, oda sıcaklığına soğuması sırasında boyut değişimlerini en aza indirmektir.
7- İŞLEME PAYI
Parçaların resimlerindeki ölçüler parçaların işlenmiş (bitmiş) haline göre verilir. Kuma dökülen parçaların çoğu da mutlaka talaş kaldırılarak işlenir. Bu nedenle modeller işleme payı kadar resimdeki ölçülerden büyük yapılırlar. Çekme payı fazla verilirse işçilik artar, az verilirse cidar kalınlığı işlemeye yetmeyebilir. Bunun için en uygun işleme payı verilmelidir.
8- MODEL EĞİM AÇISI
Modellerin kalıptan sıyrılması sırasında kalıbın bölüm yüzeyine dik kısımlarının bozulmaması için bu yüzeylere belirli bir eğim açısı verilmesi gerekir. Kenarları dik olan modeller kalıptan çıkartılırken temas yüzeyi fazla olduğu için parça kalıptan çıkamadığı gibi kalıp yüzeyleri de bozulabilir. Bu teması azaltmak için modeller sıyrılma doğrultusunda 1 - 2° eğimli yapılırlar. Model çok düzgün ve temiz ise makine ile 200 mm' ye varan dik yüzeyler temiz olarak sıyrılabilir. Model üzerindeki köşeler keskin olmamalıdır. Çünkü buralarda kendini çekme çatlakları ile gerilme yığmalarının oluşur. Bunu önlemek için keskin köşelerde yuvarlatmalar yapılmalıdır. Köşe yuvarlatma yarıçapları, parçanın et kalınlığına göre seçilir.
Bu web sayfasındaki yazılı ve görsel bütün bilgilerin yayın hakları Hamit ARSLAN' a aittir. Hamit ARSLAN' ın yazılı izni olmaksızın kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz, kopya edilemez, elektronik, mekanik, dijital, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiyle çoğaltılamaz ve yayınlanamaz.
