GÖNYELER
GÖNYELER
Yüzeylerin düzlemselliğinin ve yüzeyler arasındaki açıların kontrol edilmesinde kullanılan aletlere Gönye denir.
GÖNYE ÇEŞİTLERİ
Gönyelerin kullanım yeri ve şekillerine göre değişik çeşitleri vardır. Başlıca gönye çeşitleri;
- Sabit açılı gönyeler
- Şapkalı gönyeler
- Kıl gönyeler
- Ayarlı açı gönyeler
- Basit bölüntülü açı gönyesi
- Üniversal açı gönyesi
- Optik açı gönyesi
- Saatli açı gönyesi
Bu konunun devamı için lütfen yeşil butona tıklayınız. 
Sabit Açılı Gönyeler, iş parçalarının yüzeylerinin düzlemselliğinin yanı sıra kenarlar ve yüzeyler arasındaki açıların kontrolünde kullanılırlar. Çelik ya da paslanmaz çeliklerden imal edilip sertleştirilmiş ve taşlanmışlardır. Sabit açılı gönyeler, 45°, 90°, 120° ve 135 ° lere standart olarak imal edilirler. Kullanım amaçları kontrol işlemidir.
Şapkalı Gönyeler, genel amaçlı kontroller için kullanılırlar. Gönye şapka ve cetvel olarak iki kısımdan meydana gelir. Bu tür gönyeler 100 - 150 mm arasında boylara sahiptir.
Kıl Gönyeler, iş parçalarının yüzeylerin düzgünlüklerinin ve dikliklerinin kontrolünde kullanılır. Gönyelerin uç kısımları konik (keskin) olduğundan bu isim verilmiş olup bu özelliği sayesinde de kontrollerin hassas bir şekilde yaparlar.
Ayarlı Açı Gönyeleri, Ayarlı açı gönyeleri, üzerinde açı bölüntüleri olmayan önceden belirlenen bir açıya göre kontrol etmede ya da taşımalı olarak açıları ölçmede kullanılırlar.
Basit Bölüntülü Açı Gönyeleri, üzerinde basit açı bölüntüleri olan açıların ölçüldüğü ya da istenirse markalamada kullanılan açı gönyeleridir.
Üniversal Açı Gönyeleri, derecenin dakikalarını okuyabilmek için yapılmış hassas açı gönyeleridir. Tam derecelerden başka dakikaları okuyabilmek için yardımcı açı verniye bölüntüsü vardır. Çeşitli açı ölçülerinin elde edilmesinde ve okunmasında kullanılan hassas ve yüksek ölçme tamlığında olan bir ölçü aletidir. 360° ye kadar tüm ölçüleri ölçer. Ölçme hassasiyetleri 2´ ve 5´ arasında değişir. Üniversal açı dairesi birbirinin devamı olan 4 adet 90° ye bölünmüştür. Herhangi bir ölçmede elde edilen açının sabit kalması için sıkma vidasından faydalanılır.
ÜNİVERSAL GÖNYE VERNİYER TAKSİMATI
Üniversal gönyedeki verniyer taksimatı ve hassasiyeti aşağıdaki şekilde hesaplanır.
Ana gövde üzerindeki 23º lik kısım verniyer üzerinde 12 eşit parçaya bölünmüştür.
Böylece verniyer üzerindeki iki çizgi arası 23º/12 = 23x60'/12 = 1380'/12 = 115'
Ana gövde üzerindeki 2 adet esas bölüntü arası 2º yani 2x60' = 120' dır.
Gönyenin hassasiyeti 120' - 115' = 5'
Yukarıdaki verniyer taksimatını göz önüne alarak aşağıdaki ölçüleri okuyalım.
Önce verniyenin sıfır çizgisinin en son geçtiği tam derece okunur. Tam dereceye, açı bölüntüleri ile kesişen verniye çizgisinin gösterdiği dakika eklenir.
Optik Açı Gönyesi, bu açı gönyesi ölçme şekli ve kullanılışı bakımından üniversal açı gönyesinin aynısıdır. Yalnız bu gönyelerde bölüntüler dışarıdan görülmez ve verniyeri yoktur. İç kısmındaki açı bölüntüleri ışığa karşı tutulan bir gözetleme deliğinden mercek ile büyütülmüş olarak görülür. Açı bölüntüleri 5' yı gösterecek şekilde her derece 12 eşit parçaya bölünerek yapılmıştır.
Saatli Açı Gönyesi, bu açı gönyesinde açı ölçüsü dönüş hareketi gayet kusursuz olan dişliler yardımıyla bir kadran üzerinde dönen ibreye geçirilir. Ölçü saatinin kadranı en küçük bölüntü 5' yı gösterecek şekilde 120 ye bölünmüştür. Dolayısı ile ibrenin bir devri 10° gösterir. Kadrandaki bir delikten de onar onar giden derece bölüntüleri okunabilmektedir. Bu ikinci kadran 4x90° olarak bölümlendirilmiştir. Üst kadrandaki sayılar dönüş yönüne göre kırmızı ve siyah iki sıra halinde yazılmışlardır. Böylece sağ ve sol dönüşler için ayrı hesaplama yapmadan açı ölçülebilir. İkinci kadrandaki sayılar da bunlara uygun olarak kırmızı ve siyahtır. Bundan başka çapraz daire çeyrekleri içindeki sayılarda aynı şekilde renklidir. Bu gönyelerde okuma daha kolaydır.
Sinüs Cetveli, sinüs cetveli, kromlu çelikten dengeli olarak yapılmış ve yüzeyleri çok hassas olarak işlenmiş bir çubuk olup merkezler arasındaki uzaklığı 100 mm olup bazı sinüs cetvellerinde 200 mm. olan iki silindir arasına oturtulmuştur.
Sinüs cetvellerinin kullanılma yöntemi, dik üçgendeki trigonometrik bağlantılara dayanır. Dik üçgende bir açının sinüsü; karşı dik kenarın hipotenüse oranıdır. Bu nedenle bütün ölçmelerde sinüs cetveli, (L) hipotenüsünü oluşturur. Ölçü mastarları ise (H-h) dik kenarını oluşturur. Sinüs cetvelinin uzunluğu ve ölçü mastarlarının değeri bilindiği için dik üçgenin (L) hipotenüsü ve (H-h) dik kenarı biliniyor demektir.
Bu durumda dik üçgendeki sinüs teoremine göre, Sinα = (H-h)/L olduğundan bilinmeyen α değeri bulunarak problem çözülür. Bazı durumlarda α açısı biliniyorsa aynı teoremden gidilerek (H-h ) kenarının karşılığı olan ölçü mastarının değeri bulunabilir.
Sinüs cetveli, açıların, koniklerin ve eğimlerin ölçülmesinde, iş parçalarının, aparatların ve tezgahların ayarlanmasında kullanılır. Aşağıdaki şekilde bir parçanın konikliğinin sinüs cetveli ile kontrolü görülmektedir. Burada iş parçası, sinüs cetveli ile koniklik açısına ayarlanır. Komparatörün ucu boydan boya gezdirildiğinde ibre sapmazsa koniklik tam demektir.
Burada sinüs cetvelinin boyu L = 100 mm. parçanın koniklik açısı α= 30°10' ise kullanılacak Johnson mastarının boyu,
Sinα = E/L
Buradan da E = L x Sinα
E = 100 x 0,5025 = 50,25 mm.
Johnson Mastar değerleri 40mm + 9mm +1.25mm olur.
Bu web sayfasındaki yazılı ve görsel bütün bilgilerin yayın hakları Hamit ARSLAN' a aittir. Hamit ARSLAN' ın yazılı izni olmaksızın kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz, kopya edilemez, elektronik, mekanik, dijital, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiyle çoğaltılamaz ve yayınlanamaz.
