CNC PROGRAMLARI
1- CNC PROGRAMI
Takım tezgâhlarının bilgisayar yardımıyla işletilmesi için belirli bir mantıksal sıraya göre alfanümerik komutlarla yazılmış programlarla CNC Programı denir. Burada tanıma dikkat edecek olursak bu tür programlar üzerine bilgisayar entegre edilmiş olan takım tezgahlarında yani CNC takım tezgahlarında kullanılmaktadır.
CNC programlarının en önemli özelliği, programların belirli bir mantıksal sıraya göre ve belirli formatlarda yazılmasıdır. Bu nedenle CNC program yazımına geçmeden önce CNC programlarının formatını ve yapısını çok iyi bilmek ve anlamak gerekir.
2- CNC PROGRAM YAPISI
CNC programları alfanümerik (Alfabetik ve nümerik) komutlardan oluşan program satırlarından (Blocks) meydana gelir. Alfanümerik komutlar, A' dan Z'ye kadar büyük harfli alfabetik karakterler ve bunları takip eden nümerik karakterlerden meydana gelir. Örneğin, N100 G00 X25 Y50 M03 S1850;
CNC programları 3 ana bölümden meydana gelir. Bunlar;
1- Program başlangıç bölümü
2- Ana program bölümü
3- Program bitiş bölümü
Bu konunun devamı için lütfen yeşil butona tıklayınız 
Başlangıç bölümünde, genellikle hazırlık ve güvenlik komutları bulunur. Yukarıdaki örneğimizde N10 - N70 arasındaki komutlar başlangıç bölümü komutlarıdır.
Ana program bölümü her parçada farklıdır. İş parçasının boyutlarına ve yapılacak olan talaş kaldırma işlemlerine göre değişir. Yukarıdaki örneğimizde N80 - N130 satırları arasındaki komutlar ana program bölümü komutlarıdır.
Program bitiş bölümünde bulunan komutlar programı bitirme ve güvenlik komutlarından meydana gelir. Yukarıdaki örneğimizde N140 - N170 satırları arasındaki komutlar program bitiş bölümü komutlarıdır.
3- CNC PROGRAM TERİMLERİ ve ANLAMLARI
Program Adı/No (Onnnn)
Her CNC programının bir adı ya da numarası vardır. FANUC programlamada program numarası O harfi ve bunu takip eden 4 haneli rakamdan meydana gelir. O1234; O4567;
Karakter (Character)
CNC programında kullanılan her türlü harf, rakam ve özel sembollere karakter denir. X, F, T, 0, 5, G, -, M, A gibi semboller karakterlere örnektir.
Kelime (Word)
CNC programında anlam bütünlüğü olan komutlara kelime denir. Kelimeler bir harf ve bunu takip eden rakamlardan meydana gelir. Kelimelere örnek olarak F0.2, S1600, T0202, M03, X25, M30 kelimeleri verilebilir.
Satır (Block)
CNC programında ; (EOB - End Of Block) ile biten satırlara block denir. Bu satırlar bazen bir kelimeden meydana gelebildiği gibi bazen de birden çok sayıda kelimelerden meydana gelebilir
N010 G00 X25 Y50 Z5 M03 M08 S1750 ;
N020 G54; örnek satırlardır.
Block Numarası (Sequence Number)
CNC programlarında her blokun bir blok numarası vardır. Blok numaraları N harfi ile başlar ve bu harfi takip eden rakamlardan meydana gelir. Blok numaraları N10, N20, şeklinde onar onar artabildiği gibi beşer beşer de artabilir (N05, N10, N15, N20).
Son yıllarda bazı tür kontrol ünitelerinde N block satır numaraları kullanılmamaktadır. EOB düğmesine basıldığında blok sonuna konulan EOB (;) karakteri ile satırlar tanımlanmaktadır. Ancak çevrimler kullanılacağı zaman çevrimin başlangıç ve bitiş numaralarının verilmesi gerekir. Bu numaralar isteğe bağlı olarak ve akılda kolayca kalacak numaralardan seçilerek verilir.
Blok Sonu (EOB - End Of Block)
CNC programlarında her bir blok EOB (;) ile bitirilir. Program blokları bazen birden fazla satırdan da oluşabilir. Burada blokun nerede bittiği EOB (;) karakteri ile belirtilir.
Tezgâh Mili Devir sayısı (Snnnn)
S karakteri torna tezgâhının iş milinin (Torna aynasının), işleme merkezlerinde ise tezgâh milinin dakikada devir olarak dönme sayısını gösterir. Bu komuttan önce mutlaka tezgah milinin dönme yönünü tanımlayan M03 ya da M04 komutları kullanılmalıdır.
S1250; Tezgâh mili devir sayısı 1250 devir/dakika
İlerleme Hızı (F)
Kesici takımın dakikada veya devirde alması gereken yoldur. Doğrusal ve eğrisel hareket komutlarıyla (G01, G02 ve G03) birlikte ilerleme miktarı (F) mutlaka kullanılmalıdır. CNC torna tezgâhlarında ilerleme (F) hızı mm/devir işleme merkezlerinde ise mm/dakika cinsinden verilir.
Kesici Takım Numarası (Tnnnn)
T karakteri kullanılacak olan kesici takımın numarasını temsil eder. CNC torna tezgâhlarının programlarında dört haneli bir sayısal değerle ifade edilir. T karakterini takip eden ilk iki rakam kesicinin bulunduğu istasyonu (kesicilerin takıldığı yer) numarasını, son iki rakam ise kesici ile ilgili geometrik (Offset) bilgilerinin bulunduğu sayfa numarasını gösterir.
T0101; Kesici takım numarası 01, kesici takım bilgilerinin bulunduğu offset satır numarası 01 dir.
T0505; Kesici takım numarası 05, kesici takım bilgilerinin bulunduğu offset satır numarası 05 dir. Tezgâhın kontrol ünitesi bu bilgileri kullanarak gerekli hesaplamaları ve kaydırmaları yapar.
4- CNC TORNA TEZGÂHLARINDA G ve M KODLARI
G Kodları, CNC programlarının yazımında kullanılan talaş kaldırma işlemlerini doğrudan ilgilendiren kodlardır. G kod numaraları G00 - G99 arasındadır. CNC torna tezgahlarında kullanılan başlıca G kodları aşağıdaki tabloda görülmektedir.
|
CNC TORNA TEZGÂHI G KODLARI |
|
|
G KODU |
A N L A M I |
|
G00 - G0 |
Kesici takımın boştaki hızlı hareketi |
|
G01 - G1 |
Kesici takımın talaş kaldırarak hareketi olup iş parçası ile temas halindedir. |
|
G02 - G2 |
Saat ibresinin dönüş yönünde (CW) eğrisel harekettir. |
|
G03 - G3 |
Saat ibresinin dönüş yönünün tersi yönde (CCW) eğrisel harekettir. |
|
G04 - G4 |
Bekleme |
|
G20 |
Inç ölçü sistemi |
|
G21 |
Metrik ölçü sistemi |
|
G28 |
Referans noktasına dönüş komutu |
|
G31 |
Satır atlama komutu |
|
G32 |
Diş açma komutu. |
|
G34 |
Değişen adımlı diş açma komutu |
|
G40 |
Takım ucu yarıçap telafisi iptali |
|
G41 |
Takım ucu yarıçap telafisi solda |
|
G42 |
Takım ucu yarıçap telafisi sağda |
|
G50 |
Maksimum tezgâh mili devir sayısı sınırlama komutu |
|
G54 |
İş parçası sıfırı |
|
G55 - G59 |
Farklı referans noktaları seçimi |
|
G70 |
Finiş tornalama çevrimi |
|
G71 |
Boyuna kaba dış çap tornalama çevrimi |
|
G72 |
Alın tornalama çevrimi. |
|
G73 |
Profile göre dış çap tornalama çevrimi |
|
G74 |
Z ekseninde delik delme çevrimi |
|
G75 |
X ekseninde kanal açma ve kesme çevrimi |
|
G76 |
Çok pasolu diş açma çevrimi |
|
G80 |
Delik delme çevrimleri iptali |
|
G83 |
Delik delme çevrimi |
|
G84 |
Kılavuz çekme çevrimi |
|
G90 |
Silindirik dış çap/iç çap tornalama çevrimi (Tek paso) |
|
G92 |
Diş açma çevrimi (Tek paso) |
|
G94 |
Alın tornalama çevrimi |
|
G96 |
Sabit kesme hızı |
|
G97 |
Sabit devir sayısı |
|
G98 |
İlerleme mm/dak. |
|
G99 |
İlerleme mm/devir |
M kodları (Mnn), CNC programlarının yazımında kullanılan yardımcı fonksiyon kodlarıdır. Bu kodlar kesme işlemini kolaylaştıran kodlardır. M harfi ve bunu takip eden 2 haneli rakamlardan oluşur. Aşağıdaki tabloda CNC torna tezgahlarında en çok kullanılan M kodları görülmektedir.
|
CNC TORNA TEZGÂHI M KODLARI |
|
|
M KODU |
A N L A M I |
|
M00 |
Program durdurma |
|
M01 |
İsteğe bağlı durdurma |
|
M02 |
Program sonu (Tek parça imalatında) |
|
M03 |
Tezgâh milini saat ibresinin dönüş yönünde (CW) döndürme |
|
M04 |
Tezgâh milini saat ibresinin tersi dönüş yönünde (CCW) döndürme |
|
M05 |
Tezgâh milini durdur. |
|
M06 |
Kesici takım değiştirme |
|
M08 |
Soğutma sıvısını açma |
|
M09 |
Soğutma sıvısını kapatma |
|
M19 |
Ayna kilitleme |
|
M30 |
Program sonu ve tekrar program başına dön |
|
M98 |
Alt program çağırma |
|
M99 |
Alt program sonu |
5- CNC İŞLEME MERKEZİ İÇİN G ve M KODLARI
G Kodları (Gnn), CNC işleme merkezi programlarının yazımında kullanılan G kodlarının en çok kullanılanları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Bu kodlar tıpkı CNC torna tezgahlarında olduğu gibi G harfi ve bunu takip eden iki haneli rakamlardan oluşup G00 - G99 arasındadır.
|
CNC İŞLEME MERKEZİ G KODLARI |
|
|
G KODU |
A N L A M I |
|
G00 - G0 |
Kesici takımın boşta hızlı hareketi |
|
G01 - G1 |
Kesici takımın talaş kaldırarak hareketi olup takım iş parçası ile temas halindedir. |
|
G02 - G2 |
Saat ibresinin dönüş yönünde (CW) eğrisel hareket. |
|
G03 - G3 |
Saat ibresinin dönüş yönünün tersi yönde (CCW) eğrisel hareket. |
|
G04 - G4 |
Bekleme |
|
G15 |
Açısal koordinat iptali |
|
G16 |
Açısal koordinat |
|
G17 |
XY çalışma düzlemi |
|
G18 |
ZX çalışma düzlemi |
|
G19 |
YZ çalışma düzlemi |
|
G20 |
Inç ölçü sistemi |
|
G21 |
Metrik ölçü sistemi |
|
G28 |
Referans noktasına dönüş komutu |
|
G31 |
Satır atlama komutu |
|
G33 |
Diş açma komutu |
|
G40 |
Takım yarıçap telafisi iptali |
|
G41 |
Takım yarıçap telafisi solda |
|
G42 |
Takım yarıçap telafisi sağda |
|
G43 |
Kesici takım boy telafisi + yönde |
|
G44 |
Kesici takım boy telafisi - yönde |
|
G50 |
Ölçeklendirme komutu iptali |
|
G51 |
Ölçeklendirme komutu |
|
G54 |
İş parçası sıfırı |
|
G55 - G59 |
Farklı iş parçası sıfır noktaları seçimi |
|
G73 |
Yüksek hızda gagalamalı delik delme |
|
G74 |
Ters/Sol kılavuz çekme |
|
G76 |
Hassas delik işleme |
|
G80 |
Delik delme çevrimleri iptali |
|
G81 |
Delik delme çevrimi |
|
G82 |
Delik delme ve delik sonunda bekleme çevrimi |
|
G83 |
Gagalamalı delik delme çevrimi |
|
G84 |
Kılavuz çekme çevrimi |
|
G85 |
Rayba çekme |
|
G86 |
Delik büyütme ve hızlı geri çıkış |
|
G87 |
Alttan delik büyütme |
|
G88 |
Delik büyütme ve el tamburu ile uzaklaştırma |
|
G89 |
Delik büyütme ve delik sonunda bekleme |
|
G90 |
Mutlak (Absolute) koordinat sistemi |
|
G91 |
Eklemeli (Incremental) koordinat sistemi |
|
G94 |
İlerleme mm/dakika |
|
G95 |
İlerleme mm/devir |
|
G98 |
Takımın çevrim başlangıcındaki Z seviyesine geri çıkışı |
|
G99 |
Takımın çevrim içinde tanımlanan R seviyesine geri çıkışı |
|
G98 |
İlerleme mm/dak. |
|
G99 |
İlerleme mm/devir |
M kodları (Mnn), CNC işleme merkezi programlarının yazımında kullanılan M kodları aşağıdaki tabloda gösterildiği gibidir. Bu kodlar M harfi ve bunu takip eden 2 haneli rakamlardan oluşup M00 - M99 arasındadır.
|
CNC İŞLEME MERKEZİ M KODLARI |
|
|
M KODU |
A N L A M I |
|
M00 |
Program durdurma |
|
M01 |
İsteğe bağlı durdurma |
|
M02 |
Program sonu (Tek parça imalatında) |
|
M03 |
Tezgâh milini saat ibresinin dönüş yönünde (CW) döndürme |
|
M04 |
Tezgâh milini saat ibresinin tersi dönüş yönünde (CCW) döndürme |
|
M05 |
Tezgâh milini durdur. |
|
M06 |
Kesici takım değiştirme |
|
M08 |
Soğutma sıvısını açma |
|
M09 |
Soğutma sıvısını kapatma |
|
M30 |
Program sonu ve tekrar program başına dön |
|
M98 |
Alt program çağırma |
|
M99 |
Alt program sonu |
6- CNC PROGRAMLAMADA İŞLEM SIRASI
CNC programı yazılmadan önce aşağıdaki işlem sıralarına dikkat edilmesinde büyük fayda vardır.
1- CNC tezgahının işlem bölgesi belirlenir.
2- İş parçasının tezgaha bağlanma şekli belirlenir.
3- İşlem sıraları belirlenir. (Örneğin, alın tornalama, dışçap tornalama, pah kırma,delik delme vb.)
4- İşleme türüne göre gerekli paso derinlikleri (talaş miktarları) belirlenir.
5- Finiş tornalama için bırakılacak paso miktarları belirlenir.
7- Kesme Hızı, Devir Sayısı ve İlerleme ile ilgili değerler belirlenir.
8- CNC programı önce kağıt üzerine yazılır.
9- Yazılan program CNC tezgahı kontrol ünitesinde diyalog programlama ile yazılır.
10- Yazılan programın Grafik Benzetimi (Simülasyonu) kontrol ünitesi ekranında izlenir ve varsa hatalar düzeltilir.
11- İlk iş parçası Adım Adım Modunda (Step by Step Mode) kontrollü bir biçimde işlenir.
12- İlk iş parçası imalatı sonunda;
- Kesici takımların sağlıklı hareket edip etmediği,
- Herhangi bir yere çarpıp çarpmadığı,
- Verilmiş olan paso miktarlarına göre tezgahın kesme koşulları,
- Programda girilmiş olan kesme hızı, devir sayısı ve ilerleme değerlerinin uygun olup olmadığı kontrol edilir. Bu değerlerde değişiklik yapılması gerekiyorsa CNC programından değiştirilmektense Tezgah Kontrol Ünitesi üzerindeki "Spindle Override" ve "Feed Override" düğmelerinden ayarlanması tavsiye edilir.
13- İşlenmiş olan iş parçasının ölçüleri imalat resmine göre kontrol edilir. Ölçüsel farklılıklar varsa ilgili kesici takımın "Ofset Sayfasına" girilir ve gerekli düzeltmeler (çap ve boy) yapılır.
14- Yapılan son düzeltmelere göre işlenen ikinci iş parçasının ölçüleri tekrar kontrol edilir. Herhangi bir olumsuzluk yoksa artık seri imalata (Nonstop Mode) geçilir.
Bu web sayfasındaki yazılı ve görsel bütün bilgilerin yayın hakları Hamit ARSLAN' a aittir. Hamit ARSLAN' ın yazılı izni olmaksızın kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz, kopya edilemez, elektronik, mekanik, dijital, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiyle çoğaltılamaz ve yayınlanamaz.
