VİDALAR
VİDALAR
Silindirik iç ve dış yüzeylere açılmış helisel oyuklara vida denir. Silindirik bir dış yüzeye açılmış helisel oyuklara vida, silindirik iç yüzeylere açılmış helisel oyuklara da somun denir. Helisel olukların meydana getirdiği çıkıntılara ise vida dişi denir. Tanımdan da anlaşıldığı gibi vida silindirik dış yüzeylere açılan formlara verilen addır. Yani diğer bir ifadeyle erkek vida olarak tanımlanmaktadır.
Vidaların tanımlanmasında karşımıza vida, civata ve saplama tanımları çıkmaktadır. Peki bunlar arasındaki fark nedir?
Vida - Aşağıdaki şekilde de görüldüğü gibi altıgen, kare, silindirik vb. bir vida başı olan, delik içine açılmış vidalara takılabilen, ve başlığına uygun bir anahtarla sıkılıp gevşetilebilen vidalardır. Vidalar parçaları somun kullanılmadan sökülebilir şekilde birleştirirler.
Civata - Daha önceden delinmiş delikler içine takılan ve bir somun yardımıyla sıkma işlemini gerçekleştiren vidalardır. Bu vidalarda yine başlıklarına uygun anahtarla sıkılıp gevşetilebilmektedir. Civatalar somunla birlikte kullanılırlar.
Saplama - Her iki ucuna diş/vida açılmış silindirik parçalara denir.
Bu konunun devamı için lütfen yeşil butona tıklayınız. 
Vidayı oluşturan helis; bir silindirin ekseni etrafında düzgün dairesel hareketle dönmesiyle, silindirin yanal yüzeyindeki bir noktanın eksen doğrultusunda aldığı yolun çizdiği yörüngedir. Silindirin çevresine, taban kenarı silindirin çevre uzunluğuna eşit bir dik üçgen saracak olursak dik üçgenin hipotenüsünün silindir üzerindeki izi, vida helisini meydana getirir. Üçgenin taban kenarı silindirin çevresine eşittir. Dik üçgenin diğer kenarı helis adımına denktir. Çevreyle vida helisi arasındaki açı, vidanın helis adım açısıdır.
/uploads/images/mak-egitim-web-vidalar2.jpg
VİDALARIN SINIFLANDIRILMASI
1- Vidanın açıldığı yüzeylere göre vida çeşitleri
- Silindirik Vidalar, Silindirik vida, silindirin iç ve dış yüzeyinde, helis şeklindeki yüzeylerin meydana getirdiği geometrik şekildir
- Konik Vidalar, Konik vida, koninin iç veya dış yan yüzeyinde helis şeklindeki yüzeylerin meydana getirdiği geometrik şekildir.
/uploads/images/mak-egitim-web-vidalar3.jpg
2- Ölçü Sistemine göre vida çeşitleri
- Metrik Vidalar, Ölçü birimi milimetre ve diş profili açısı 60° olan vidalardır. Bunlar Metrik Normal Diş ve Metrik İnce Diş diye iki alt gruba ayrılırlar. İnce diş vidalar normal vid adımında daha küçük adımlı vidalardır.
- İnç (Withworth - Parmak) Vidalar, ölçü birimleri inç olan vidalardır. Diş profil açıları 55° dir.
3- Diş Profiline göre vida çeşitleri
- Üçgen Vidalar, diş profilleri üçgen olan vidalardır. Bu tür vidalar bağlantı vidaları olarak kullanılırlar. Metrik ve Inç türleri vardır.
- Kare Vidalar, Vida dişi kesiti kareye çok yakın olan vidadır. Kuvvet ve hareket iletiminde kullanılır. Kare vidanın standardı yoktur.
- Trapez Vidalar, Vida dişi tepeleri ve dipleri geniş olan (sivri olmayan) trapez profilli, simetrik kesitli vidalardır. Trapez vidalar hareket vidası olarak preslerde, krikolarda, vanalarda, torna ve freze tezgâhlarının tabla ve konsol millerinde kullanılır. Diş açısı 30°, çap ve adımları mm olarak belirtilen trapez vidalar Metrik Trapez vidalardır.
Diş açısı 29° olan, çapların adımları 25,4 mm'deki vida diş sayısı olarak belirtilen Inç Trapez vidalardır
- Testere Vidalar, Diş açısı 33° ve diş profili testere dişleri profiline benzeyen asimetrik kesitli vidadır. Tek yönlü aşırı yüklemelerde, özellikle preslerde kullanılırlar.
- Yuvarlak Vidalar, Diş profili, tepe açısı 30° ikizkenar üçgen olan diş dibi ve diş tepesi yuvarlatılmış vidadır. Keskin kenarlı olmadıklarından gereksiz maddeler, toz, kum ve pastan daha az zarar görür. Bu nedenle kirli su vanalarında, düzgünlük gerekmeyen ampullerde ve gereci plastik veya cam gibi kırılma tehlikesi olan yerlerde kullanılırlar.
/uploads/images/mak-egitim-web-vidalar4.jpg
4- Adımlarına Göre Vida çeşitleri
- Normal Adımlı Vidalar, Standart vida çizelgelerinde gösterilen adım değerine sahip vidalara Normal Vida denir. Bu tür vidaların gösteriminde ana çapı yanında herhangi bir değer yazmaz. Örneğin M8, M12, M20
- İnce Adımlı (İnce Diş) Vidalar, Standart vida çizelgelerinde gösterilen adım değerinden daha küçük adım değerine sahip vidalara İnce Diş Vida denir. Kuvvetli sıkma yapılması istenilen yerlerde ise vida adımı küçük olmalıdır. Bu tür vidaların gösteriminde ana çapı yanında adım değeri yazılır. Örneğin M20x1.5, M32x2
5- Sıkma (Helis) Yönüne Göre Vida Çeşitleri
- Sağ Vidalar, Saat ibresi dönüş yönünde çevrildiğinde sıkma yapan vidalardır. Sağ vidanın gösterilmesinde vida yönü belirtilmez. Örneğin M8, M14, 1/2
- Sol Vidalar, Saat ibresi dönüş yönünün aksi yönde çevrildiğinde sıkma yapan vidalardır. Sol vida özel durumlarda kullanılır. Sol vidanın gösterilmesinde vida yönünün belirtilmesi gerekir. Örneğin M20xsol
/uploads/images/mak-egitim-web-vidalar5.jpg
6- Kullanma Yerlerine Göre Vida Çeşitleri
- Metal Vidalar, Yukarıda bahsedilen üçgen, kare, trapez, yuvarlak ve özel profilli vidaların tümü bu gruba girer.
- Sac Vidalar, Sac ve et kalınlığı ince malzemeleri birbirine çözülebilir şekilde bağlamaya yarayan vidalardır.
- Ahşap (Ağaç) Vidalar, Ahşap parçaları çözülebilir şekilde bağlamaya yarayan vidalardır.
/uploads/images/mak-egitim-web-vidalar6.jpg
7- Ağız Sayılarına Göre Vida Çeşitleri
- Tek Ağızlı Vidalar, Vidaya alından bakıldığında görülen ağız sayısıdır. Normal vidalar tek ağızlıdır ve bir tur çevrildiğinde adımı kadar ilerler.
- Çok Ağızlı Vidalar, Az bir dönme hareketiyle adımından daha fazla ilerleme yapması istenilen yerlerde vidalar çok ağızlı imal edilirler. Ayrıca az dönme ile kuvvetli sıkma yapılması istenilen yerlerde iki veya çok ağızlı vidalar kullanılır.
/uploads/images/mak-egitim-web-vidalar7.jpg
8- Kullanma Amaçlarına Göre Vida Çeşitleri
- Bağlama Vidaları, Makina parçalarının sökülebilir şekilde bağlanmasında kullanılan vida üçgen profilli vidalardır.
- Hareket Vidaları, Hareket ve kuvvet iletiminde kullanılan vidalardır. Bu vidalar dönme hareketini doğrusal harekete dönüştürürler. Örneğin trapez, yuvarlak, testere ve kare vidalar hareket vidalarıdır.
- Boru Vidaları, Boru ve bağlantı parçalarında, hidrolik sistemlerde vb. kullanılan silindirik ve konik vidalardır. Silindirik ve konik boru vidası olarak iki çeşittir. Silindirik boru vidası, boru ve bağlantı elemanlarındaki mekanik bağlantılarda, musluk supaplarında, valflerde vb. yerlerde kullanılır. Diş açısı 55° dir. Konik boru vidası, sızdırmazlığın vida dişi açılmış kısmında arandığı genel olarak tekstil makineleri ve tapalarda vb. yerlerde kullanılan vidadır.
/uploads/images/mak-egitim-web-vidalar8.jpg
VİDA ELEMANLARI
1- Anma Çapı, Diş üstü çapı da denilir. Vidaların diş ütünden ölçülen çapıdır.
2- Bölüm Dairesi Çapı, Ekseni vida ekseni ile çakışan ve diş profilini adımın yarısına eşit olacak şekilde kesen teorik bir silindirin çapıdır.
3- Diş Dibi Çapı, vidanın diş diplerinden ölçülen çapıdır.
4- Vida Adımı, vida dişlerinin aynı özellikteki iki noktası arasındaki mesafedir. Diğer bir ifadeyle bir diş doluşu ile bir diş boşluğunun yarısıdır. Bildiğiniz gibi vidalar bir tam tur döndürüldüğünde adım kadar ilerler.
5- Diş Yüksekliği, vidanın diş üstü çapı ile diş dibi çapı arasındaki mesafenin yarısıdır.
6- Diş Açısı, vida diş uçlarının açısıdır. Bu açı Metrik vidalarda 60°, Withworth vidalarda ise 55° dir.
/uploads/images/mak-egitim-web-vidalar9.jpg
VİDALARIN TEKNİK RESİMDE GÖSTERİLMESİ
/uploads/images/mak-egitim-web-vidalar10.jpg
/uploads/images/mak-egitim-web-vidalar11.jpg
VİDALARDAKİ SEMBOLLER
Cıvata ve somunlarda sıklıkla rastladığımız cıvata standartları, cıvata kaliteleri ve mukavemetleri nedir? Cıvataların çekme mukavemetleri ve kopma mukavemetleri nasıl belirlenir. Cıvata ve somunlar üzerinde bulunan 6.8, 8.8 ve 10.9 numaralar nereden gelir ve ne anlama geliyor?
Birinci Rakam
Cıvata normlarındaki ilk rakam 100 ile çarpıldığında çıkan değer cıvatanın çekme mukavemetini (dayanımını) Newton olarak vermektedir.
Örneğin 6.8 için;
6 x 100 = 600 Newton / mm².
Yani milimetre karede 600 Newton yük yani yaklaşık 60 kg taşımaktadır. Bu değeri cıvatanın kesit alanı ile çarparsak eğer o cıvatanın ne kadar çekme yükü taşıyabileceğini bulmuş oluruz.
Örneğin 8.8 için;
8 x 100 = 800 Newton / mm².
Yani milimetre karede 800 Newton yük yani yaklaşık 80 kg taşımaktadır. Bu değeri cıvatanın kesit alanı ile çarparsak eğer o cıvatanın ne kadar çekme yükü taşıyabileceğini bulmuş oluruz.
Örneğin 10.9 için;
10 x 100 = 1000 Newton / mm². Aynı şekilde milimetre karede 1000 Newton, yani yaklaşık 100 kg yük taşımaktadır.
Örneğin 12.9 için;
12 x 100 = 1200 Newton / mm². Aynı şekilde milimetre karede 1200 Newton, yani yaklaşık 120 kg yük taşımaktadır.
Kilogram değerlerini verirken yaklaşık denilmesinin sebebi, 1 Kg = 9.81 Newton olduğundan dolayı alışılagelmiş olan net olarak 10'a bölme işlemiyle tam sayıya ulamıyor. Dolayısıyla küçük de olsa bu farkı dikkate almak gerekebilir çünkü değerle büyüdükçe fark da artacaktır. Cıvata standartları için bu ufak fark gözardı edilebilir.
Günümüzde kolayca hatırlamak için 1 Kg yaklaşık 10 Newton diyebiliriz.
800 Newton/mm² = 80 Kg/mm² gibi.
Doğrusu 800 Newton/mm²/9.81 Newton/Kg = 81.5 Kg/mm².
Cıvata standartları hesaplanırken bu bilgileri dikkate alabiliriz.
İkinci Rakam
Cıvata kalite değerindeki ikinci rakamın anlamı ise Akma Mukavemetidir. Yani plastik/kalıcı deformasyonun başladığı sınırı verir. Birinci ile ikinci rakamın çarpımının 10 katı Akma Mukavemetini Newton olarak verir. Bulunan bu değeri de 10' a böldüğümüzde kg olarak değerini buluruz.
Örneğin 6.8 için;
6 x 8 x 10 = 480 Newton / mm² = 48 kg/mm²
Örneğin 8.8 için;
8 x 8 x 10 = 640 Newton / mm² = 64 kg/mm²
Örneğin 10.8 için;
10 x 8 x 10 = 800 Newton / mm² = 80 kg/mm²
Cıvata standartları veya cıvata normu olarak 8.8 cıvata dendiğinde aklımızdan hızlıca şu hesabı yapabiliriz. Kullanacağımız cıvata 8.8 kalitesinde cıvata olsun. Bu cıvata kalitesini duyduğunuzda aklınızdan hemen milimetrekarede 80 kg taşıdığını ve 8×8 = 64 kilogram akma gerilmesi değerine sahip olduğunu hesaplayabilirsiniz. Kullandığınız cıvata çaplarına göre de kesit alanı ile çarptığınızda cıvatanın ne kadar akma ve çekme mukavameti değerlerine sahip olduğunu hızlıca hesaplayabilirsiniz.
/uploads/images/mak-egitim-web-vidalar12.jpg
Bu web sayfasındaki yazılı ve görsel bütün bilgilerin yayın hakları Hamit ARSLAN' a aittir. Hamit ARSLAN' ın yazılı izni olmaksızın kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz, kopya edilemez, elektronik, mekanik, dijital, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiyle çoğaltılamaz ve yayınlanamaz.
