SOMUNLAR
SOMUNLAR
Parçaları birbirine çözülebilir şekilde bağlamaya yarayan cıvatalara, saplamalara vb. vida açılmış makine parçalarına vidalanan bağlama elemanlarına somun denir.
Somun üst yüzeyiyle oturma yüzeyi arasındaki mesafeye somun kalınlığı (m) denir. Somunlardan en çok altı köşe somun kullanılır. Somunların sökülüp takılmasında, anahtarın somuna değdiği, birbirine paralel iki yüzey arasındaki mesafeye anahtar ağzı (s) denir.
lSOMUN ÇEŞİTLERİ
Somunlar kullanma amaçlarına göre çeşitli biçimlerde imal edilir ve aşağıdaki gibi sınıflandırılır:
1- Altı Köşe Somun, Profili altıgen şeklinde olan somunlardır. Tüm birleştirmelerde kullanılabilir.
- Normal Altı Köşe Somun 76 mm veya daha büyük anma çaplı somunlarda (bazı istisnalar olmak üzere) vida anma çapına (d) bağlı olarak anahtar ağzı genişliği l.45-d veya daha büyük olan somunlardır.
- Küçük Altı Köşe Somun Anahtar ağzı genişliği 1.45-d' den küçük olan somundur.
Bu konunun devamı için lütfen yeşil butona tıklayınız. 
/uploads/images/mak-egitim-web-somunlar2.jpg
2- Kalınlıklarına Göre Somun, Kalınlığına Göre Somun Somunlar kullanıldıkları yerlere göre çeşitli kalınlıklarda olabilir.
- Standart Somun Kalınlığı vida anma çapının (d) 0.8 katı olan (m=0.8-d) somundur.
- İnce Somun, Kalınlığı standart somundan daha az, genellikle vida anma çapının (d) 0.6 katı olan ve 0.5-d'den büyük olan (m=0.6-d, m>0.5-d) somundur.
- Kalın Somun, Kalınlığı standart somundan daha çok, genellikle vida anma çapına (d) eşit veya vida anma çapından büyük olan somundur.
/uploads/images/mak-egitim-web-somunlar3.jpg
3- Flanşlı Somun, Anahtarlarla sökülüp takılmaya elverişlidir. Büyük ve kuvvetli sıkma gerektiren yerlerde, uygun ölçüdeki cıvata veya saplamayla birlikte kullanılır.
Başlıca Flanşlı Somun Çeşitleri;
- Silindirik flanşlı altı köşe somun
- Konik flanşlı altı köşe somun
- Konik flanşlı tırtıllı somun
- Flanşlı üç köşe somun
- Flanşlı dört köşe somun
- Flanşlı on iki köşe somun
/uploads/images/mak-egitim-web-somunlar4.jpg
4- Faturalı Somun, Üst veya alt yüzeyinde pul şeklinde çıkıntısı bulunan somunlardır. Düzgün oturma yüzeyi gerektiren yerlerde kullanılır.
Faturalı Somun çeşitleri;
- Faturalı somun
- Pul başlı somun
/uploads/images/mak-egitim-web-somunlar5.jpg
5- Dört Köşe Somun, Ahşap ve çelik tasarım işlerinde kullanılan, anahtarlarla sökülüp takılmaya elverişli, dörtgen bir somundur. İnşaat ve ziraat aletlerinde de kullanılır. Başlıca çeşitleri;
- T-kanalları için somun
- Kırma açısız dört köşe somun
- Ray somunu
- Dört köşe somun
/uploads/images/mak-egitim-web-somunlar6.jpg
6- Kanallı Somunlar, Darbeli ve sarsıntılı bağlantılarda somunun çözülmesine karşı emniyete alınmasını istediğimiz yerlerde kupilya ile birlikte kullanılan somun çeşididir.
Başlıca Kanallı Somun çeşitleri;
- Kanallı altı köşe somunlar
- İnce kanallı altı köşe somunlar
- Taçlı somunlar
- İnce taçlı somunlar
- Üç kanallı somunlar
/uploads/images/mak-egitim-web-somunlar7.jpg
7 - Kaynak Somunu, Vida dişi açmaya uygun olmayan et kalınlığı ince olan yerlerde ve sac işlerinde kaynak edilerek kullanılır. Kaynak somunları iki çeşittir;
- Altı köşe kaynak somunu
- Dört köşe kaynak somunu
/uploads/images/mak-egitim-web-somunlar8.jpg
8 - Kapak Somun, Somunun sık sık sökülüp takılması istenen ve dış etkenler nedeniyle (çamur, toz vb.) korunması gereken ve görünüşlerinin güzel olması istenen yerlerde (oto bijonu) kullanılan somunlardır. Kapak somunları iki çeşittir;
-Bombeli altı köşe somun
- Şapkalı altı köse somun
/uploads/images/mak-egitim-web-somunlar9.jpg
9 - Tırtırlı Somun, Cıvata başının bağlantısının dışında kalmasında sakınca olmayan, küçük sıkma kuvveti gereken ve elle sökülüp takılabilen yerlerde kullanılır. Tırtırlı somunlar üç çeşittir;
-Düz tırtırlı somun
- Çapraz tırtırlı flanşsız somun
- Çapraz tırtırlı flanşlı somun
/uploads/images/mak-egitim-web-somunlar10.jpg
10- Yuvarlak Somun, Darbeli ve sarsıntılı bağlantılarda somunun çözülmesine karşı emniyete alınmasını istediğimiz yerlerde cıvatayla birlikte kullanılan somun çeşididir. Başlıca Yuvarlak Somun
Çeşitleri;
- Üst yüzeyi kanallı yuvarlak somun
- Yan yüzeyi kanallı yuvarlak somun
- Yan yüzeyinde delikleri olan yuvarlak somun
- Üst yüzeyinde delikleri olan yuvarlak somun
- Yivli somun
- Çubuk somun
- Gömme anahtar yuvalı somun
/uploads/images/mak-egitim-web-somunlar11.jpg
11- Elle Döndürülebilen Somunlar, Orta sıkma gerektiren yerlerde kullanılan, elle sökülüp takılan somun çeşididir. Başlıca iki çeşidi vardır;
- Papatya somun
- Kelebek somun
/uploads/images/mak-egitim-web-somunlar12.jpg
12- Emniyetli Somunlar, Çözülmeyi önlemek için metal veya plastik emniyet elemanıyla birlikte kullanılan somunlardır. Emniyetli somunların iki çeşidi vardır;
- Metal emniyet elemanlı altı köşe somun
- Metal olmayan emniyet elemanlı altı köşe somun
13- Cıvata Biçimde Somunlar, Cıvata biçimli somun, dış biçimi makine cıvatası şeklinde içindeki deliğe vida açılmış somundur. Dışı vidalı somun, dış biçimi tornavida kanallı havşa başlı cıvata şeklinde, ağaç elemanlara vidalanmak üzere diş yüzeyine ağaç cıvatası açılmış somundur.
Başlıca Cıvata Biçimli Somunlar;
- Cıvata biçimde kör somun
- Cıvata biçimli somun
- Dışı vidalı somun
- Gömlek somun
/uploads/images/mak-egitim-web-somunlar13.jpg
14- Presle Basılarak Yapılan Sac Somunlar, Vida dişi açmaya uygun olmayan, et kalınlığı ince olan yerlerde, perçinlenen ve kaynakla tespit edilen somunlar kullanılır. Yay somunu, yay çeliğinden presle basılarak yapılan, yayın bir adım kadar hareketiyle dönmeyi önleyen bir vida dişinin görev yaptığı somundur. Kablo borusu somunu, elektrik tesisat işlerinde kullanılan bir somundur. Başlıca üç çeşidi vardır;
-Perçinlenen somun
- Yay somunu
- Kablo borusu somunu
/uploads/images/mak-egitim-web-somunlar14.jpg
SOMUN GEREÇLERİ
Somunlar da genel olarak cıvatalar gibi sade karbonlu sementasyon ve ıslah çeliklerinden yapılır. Ayrıca paslanmaz çeliklerden, kullanma yerlerinin özelliklerine göre seramik bakalit, plastik vb. birçok gereçten yapılır. Somunların dayanım sınıfları Sade karbonlu ve düşük alaşımlı çelikten üretilen somunların dayanım sınıfları, takıldıkları vidaların uygun en büyük dayanım sınıfını gösteren bir sayıyla tanıtılır.
/uploads/images/mak-egitim-web-somunlar15.jpg
SOMUNLARDAKİ SEMBOLLER
Yukarıdaki tabloda anma yüksekliği 0,8-d olan somunlarla kullanılan vidaların uygun dayanım sınıfları verilmiştir. Dayanım sınıfı, somunun bir yüzeyine oyuk olarak veya havşa yüzeyine kabartma olarak işaretlenir. Dayanım sınıfı kod numarasıyla işaretleneceği gibi çentik şeklindeki sembolle de işaretlenebilir.
Sol vida dişli somunlarda vida dişi yönü, somunun bir oturma yüzeyine oyularak bir okla işaretlenir. Sol vida dişli somun çentikle de işaretlenebilir.
/uploads/images/mak-egitim-web-somunlar16.jpg
Cıvata ve somunlarda sıklıkla rastladığımız cıvata standartları, cıvata kaliteleri ve mukavemetleri nedir? Cıvataların çekme mukavemetleri ve kopma mukavemetleri nasıl belirlenir. Cıvata ve somunlar üzerinde bulunan 6.8, 8.8 ve 10.9 numaralar nereden gelir ve ne anlama geliyor?
Birinci Rakam
Cıvata normlarındaki ilk rakam 100 ile çarpıldığında çıkan değer cıvatanın çekme mukavemetini (dayanımını) Newton olarak vermektedir.
Örneğin 6.8 için;
6 x 100 = 600 Newton / mm².
Yani milimetre karede 600 Newton yük yani yaklaşık 60 kg taşımaktadır. Bu değeri cıvatanın kesit alanı ile çarparsak eğer o cıvatanın ne kadar çekme yükü taşıyabileceğini bulmuş oluruz.
Örneğin 8.8 için;
8 x 100 = 800 Newton / mm².
Yani milimetre karede 800 Newton yük yani yaklaşık 80 kg taşımaktadır. Bu değeri cıvatanın kesit alanı ile çarparsak eğer o cıvatanın ne kadar çekme yükü taşıyabileceğini bulmuş oluruz.
Örneğin 10.9 için;
10 x 100 = 1000 Newton / mm². Aynı şekilde milimetre karede 1000 Newton, yani yaklaşık 100 kg yük taşımaktadır.
Örneğin 12.9 için;
12 x 100 = 1200 Newton / mm². Aynı şekilde milimetre karede 1200 Newton, yani yaklaşık 120 kg yük taşımaktadır.
Kilogram değerlerini verirken yaklaşık denilmesinin sebebi, 1 Kg = 9.81 Newton olduğundan dolayı alışılagelmiş olan net olarak 10'a bölme işlemiyle tam sayıya ulamıyor. Dolayısıyla küçük de olsa bu farkı dikkate almak gerekebilir çünkü değerle büyüdükçe fark da artacaktır. Cıvata standartları için bu ufak fark gözardı edilebilir.
Günümüzde kolayca hatırlamak için 1 Kg yaklaşık 10 Newton diyebiliriz.
800 Newton/mm² = 80 Kg/mm² gibi.
Doğrusu 800 Newton/mm²/9.81 Newton/Kg = 81.5 Kg/mm².
Cıvata standartları hesaplanırken bu bilgileri dikkate alabiliriz.
İkinci Rakam
Cıvata kalite değerindeki ikinci rakamın anlamı ise Akma Mukavemetidir. Yani plastik/kalıcı deformasyonun başladığı sınırı verir. Birinci ile ikinci rakamın çarpımının 10 katı Akma Mukavemetini Newton olarak verir. Bulunan bu değeri de 10' a böldüğümüzde kg olarak değerini buluruz.
Örneğin 6.8 için;
6 x 8 x 10 = 480 Newton / mm² = 48 kg/mm²
Örneğin 8.8 için;
8 x 8 x 10 = 640 Newton / mm² = 64 kg/mm²
Örneğin 10.8 için;
10 x 8 x 10 = 800 Newton / mm² = 80 kg/mm²
Cıvata standartları veya cıvata normu olarak 8.8 cıvata dendiğinde aklımızdan hızlıca şu hesabı yapabiliriz. Kullanacağımız cıvata 8.8 kalitesinde cıvata olsun. Bu cıvata kalitesini duyduğunuzda aklınızdan hemen milimetrekarede 80 kg taşıdığını ve 8×8 = 64 kilogram akma gerilmesi değerine sahip olduğunu hesaplayabilirsiniz. Kullandığınız cıvata çaplarına göre de kesit alanı ile çarptığınızda cıvatanın ne kadar akma ve çekme mukavameti değerlerine sahip olduğunu hızlıca hesaplayabilirsiniz.
Bu web sayfasındaki yazılı ve görsel bütün bilgilerin yayın hakları Hamit ARSLAN' a aittir. Hamit ARSLAN' ın yazılı izni olmaksızın kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz, kopya edilemez, elektronik, mekanik, dijital, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiyle çoğaltılamaz ve yayınlanamaz.
