RAYBALAR

1- RAYBALAR

Delik yüzeylerinin işleme kalitelerinin artırılması ve ölçülerinin de istenilen ölçüye getirilmesi için yapılan bir işlemdir. Raybalama işlemi aşağıda görülen ve rayba adı verilen takımlar kullanılır.

Raybalamanın amacı delik iç yüzeylerinin daha temiz ve hassas olarak işlenmesidir. Yani raybalama sonucunda delik iç yüzeyleri istenilen yüzey kalitesinde ve ölçüşe tolerans değerlerinde işlenmiş olur. Bunun için delikler elde edilecekleri çap ölçüsünden bir miktar küçük olarak delinir ya da işlenir. Daha sonra bu deliklere rayba çekilerek son ölçüye getirilirler. Hammadde olarak HSS ve sert metal malzemelerden de yapılırlar. Büyük kuvvetlere dayanması gereken raybalar, sert maden uçlu olarak yapılır.  Sert maden uçlar yüksek sıcaklıkta sertliklerini korurlar ve aşınmaya karşı dayanıklıdırlar. Bu nedenle, ölçülerini uzun zaman bozulmadan koruyabilirler. Bunun için seri imalatta tercih edilirler.

Rayba uçlarının aralarındaki açılar birbirinden farklıdır. Ancak karşılıklı gelen uçların açıları birbiri ile aynıdır. Aşağıdaki şekle dikkat edilecek olursa raybanın sağ ve sol yarısındaki açıların toplamı birbirine eşittir yani 180º olup toplamda 360º dir. Bunun nedeni raybalama esnasında her koşulda aynı anda iki uç kesme durumunda olur ve böylece de eş merkezli kesme sağlanmış olur.

2- RAYBA ÇEŞİTLERİ

Başlıca Rayba çeşitleri;

- El Raybaları

- Makine Raybaları

- Silindirik Raybalar

- Konik Raybalar

- Ayarlı Raybalar

- Genişlemeli Raybalar

3 – EL RAYBALARI

El raybaları özellikle ince işleme ve bitirme raybası olarak kullanıldığından hemen hemen ağızların tam boyunca düz taşlanır. Raybanın deliğe kolay ağızlayabilmesi için ucu konik yapılmıştır.

Konunun devamı için lütfen yeşil butona tıklayınız.   

 

Makine raybları ile aralarındaki en belirgin fark uçlarının konikliğidir. Boşluk elde etmek için ağızların sırtı boşaltılmıştır. Rayba sapının ucu rayba koluna (buji kolu) takılabilmesi  için dört köşe (kare) yapılır.

 

4 – MAKİNE RAYBALARI

Makine raybalarının konik uçlu ve düz uçlu olmak üzere iki tipi vardır. Konik uçlu rayba sürtünüp sarmaması için hafifçe konik ve kademeli yapılır. Kesme işini yalnız uçtaki ağızlar yapar. Rayba üzerindeki oluklar talaşların dışarıya çıkmasını ve kesme bölgesine soğutma sıvısının ulaşmasını sağlar.

 

5 – SİLİNDİRİK RAYBALAR

Bu raybalar silindirik deliklerin raybalanması için kullanılır.

6 – KONİK RAYBALAR

Konik deliklerin raybalanmasında kullanılırlar. Bu raybaların, hem kaba hem de ince işleme için, bütün standart ölçüleri vardır. Kesici ağızlar düz veya helis şeklinde olabilir. Konik raybalar; konik delikler, konik pim deliklerinin, mors kovanlarının ve konik bileziklerin yapılması gibi alanlarda çok kullanılır.

 

7 – AYARLI RAYBALAR

Normal raybalar sadece tek bir delik ölçüsü için kullanılmaktadırlar. Bu özellik farklı delik ölçülerinin raybalanmasında  ekonomik olmamaktadır. Bu nedenle standart çaplı raybaların yerine ayarlanabilir raybalar daha çok tercih edilir. Bu tür raybaların çapları üzerinde yazılı çap ölçüleri arasında ayarlanabilir.

 

8 – GENİŞLEMELİ RAYBALAR

Bu raybaların gövdesi genişleme özelliğine sahiptir. Bunun için iç kısmı konik olarak delinmiş yanları yarıktır. Genişleme, bir ucuna vida, diğer ucuna da anahtar ağzı açılmış konik bir parça ile yapılır. Bu, bir ayarlı rayba olmadığı gibi çap büyütme de söz konusu değildir. Burada amaç standart ölçüdeki rayba köreldikçe bileyerek raybanın ömrünü uzatmaktır. Bileme sonucunda rayba çapı küçüleceği için rayba dışarı doğru genişletilerek rayba çapı muhafaza edilir.

 

9- RAYBALAMA PAYI

Rayba delik sonrasında yapılan ikinci bir işlem olduğundan delme işleminde standartlarda belirtildiği miktarlarda rayba payı bırakılmalıdır. Eğer daha fazla rayba payı bırakılacak olursa rayba çekmek zorlaşır hatta rayba kırılabilir. Bu nedenle aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi raybalama payının çizelgelerde belirtilen değerlerde bırakılması gerekir.

 

10- RAYBA SEÇİMİ

Uygun raybanın seçimi, raybalanacak parçanın çapına, sertliğine, kardırılacak talaş miktarına ve imalat özelliklerine göre yapılır. Yumuşak ve orta sertlikteki malzemeler için HSS; sert malzemeler için sert maden uçlu rayba; konik delikler içinse konik raybalar seçilmelidir.

 

11- ELLE RAYBA ÇEKMEDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

- Raybanın delik içerisinde yataklanabilmesi için delik derinliği en az rayba çapı kadar olmalıdır.

- Mutlaka kesme yağı kullanılmalıdır.

- Rayba dik konumda olarak tam eksende ağızlatılmalıdır.

- Rayba daima kesme yönünde döndürülmelidir. Kesinlikle geri (ters) çevrilmemelidir.

- Kama kanallı deliklerde helis oluklu raybalar kullanılmalıdır.

- Rayba az ve düzenli baskı ile ilerletilmelidir.

- Rayba çıkarılırken de aynı yönde döndürülerek çıkarılmalıdır. Çıkarma işlemi esnasında raybaya baskı kuvveti uygulanmaz rayba elle hafifçe yukarı doğru çekilmelidir.

 

12- MAKİNEDE RAYBA ÇEKMEDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

- İş parçası ve rayba dikkatli bir şekilde tezgaha bağlanmalıdır.

- Raybanın devir sayısı deliği delmiş olan matkabın devir sayısına göre 1/3 oranında olmalıdır.

- Sert çeliklerde kesme hızı 5 m / dakika yı geçmemelidir.

- Raybalama esnasında mutlaka kesme sıvısı kullanılmalıdır.

- Raybalama esnasında asla iş parçası ters yönde döndürülmemelidir.

- Rayba geri çıkarılırken de iş parçasının dönme yönü değiştirilmemelidir.

 

13- RAYBALAMADA İŞLEM SIRASI

- Raybalamada uygun kesme yağı  kullanılmalıdır.

- Kesme yağları kesmeyi kolaylaştırır.

- Kesme esnasında çıkan talaşı iş parçasından uzaklaştırır.

- Isınmayı önler.

- Delik gözle kontrol edilerek otlama olup olmadığı kontrol edilir.

- Daha sonra ölçme aletlerinden iç çap ölçen (iç çap kumpası, mikrometresi, komparatörü) aletlerle ölçülür.

- Raybalama esnasında tırtıllı ve pürüzlü yüzey oluşmasına otlama denir.

- Raybalamada otlamanın (tırtıllı yüzeylerin) önlenmesi gerekir. Bunun için raybaya aşırı kuvvet uygulanmamaşıdır.

- Rayba kuvvetlice bastırılınca deliğin içerisine sıkışır ve ağızlar malzemeye dalar. Bu nedenle deliğin yüzeyinde rayba ağız sayısı kadar ağız yeri meydana gelir. Bu elverişsiz durumu gidermek için rayba gevşetilerek döndürülürse ağızlar esk

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

i yerine takılmayacağı için raybalama kolayca yapılır. Aynı zamanda otlama da önlenmiş olur.