TORNA TEZGAHLARINDA İŞ PARÇASI BAĞLAMA APARATLARI
TORNA TEZGAHLARINDA İŞ PARÇASI BAĞLAMA APARATLARI
Torna tezgahlarında kullanılan başlıca iş parçası bağlama aparatları;
- Torna Aynaları
- Puntalar
- Pensler
- Yataklar
- Malafalar
- İş Kalıpları
1 - TORNA AYNALARI
İş parçalarının torna tezgahlarında bağlanarak işlenmeleri için kullanılan en yaygın bağlama aparatlarıdır. Aynalar ayaklarına ve bağlama şekillerine aşağıdaki gibi gruplandırılırlar.
Başlıca Ayna Çeşitleri;
- Üç ayaklı üniversal aynalar
- Dört ayaklı aynalar üniversal aynalar
- Mengeneli aynalar
- Fırdöndü aynaları
- Düz aynalar
- Mıknatıslı aynalar
- Pens aynalar
- Özel aynalar
A- Üç Ayaklı Üniversal Aynalar
Silidirik ve altıgen kesitli iş parçalarının bağlanmasında kullanılırlar. Üniversal oldukları için üç ayak birlikte senkronize şekilde hareket ederek açılır ya da kapanırlar.
Bu konunun devamı için lütfen yeşil butona tıklayınız. 
Aynalarda sıkma ilemini ayak (çene) adı verilen kısımlar gerçekleştirir. Normal olarak kullanılan aynaların ayakları Düz Ayak olarak isimlendirilir. Bu tür ayaklarla ayna kapasitesine uygun çapta iş parçaları bağlanabilir. Eğer aynı ayna ile daha büyük çaplı iş parçalarının bağlamak istiyorsak bu sefer Ters Ayak adı verilen ayaklar kullanılır.
Düz ayaklar kapatıldığında merkeze kadar sıkma yapabildikleri için çok küçük çaplı iş parçalarını da bağlamak mümkündür. Ancak ters ayaklarda küçük çaplı iş parçalarını bağlamak mümkün değildir.
Yukarıdaki şeklin en sağında görüldüğü gibi düz ayaklarla üzerinde büyük delik bulunan (boru vb.) iş parçaları deliklerinden bağlanabilir. Bu durumda ayna ayakları açılarak iş parçasını sıkma işlemi gerçekleştirilir.
B- Dört Ayaklı Üniversal Aynalar
Silindirik ve kare kesitli iş parçalarının bağlanmasında kullanılırlar. Çalışma sistem ve amaçları tıpkı üç ayaklı üniversal aynalar gibidir.
C- Mengeneli Aynalar
Özellikle silindirik ve simetrik olmayan prizmatik, büyük boyutlu dökülmüş ya da dövülmüş iş parçalarını bağlamak için kullanılırlar. Bu tür aynaların ayakları birbirinden bağımsız olarak hareket ederler. Bu nedenle yukarıda bahsedilen türdeki parçalar hassas ve sağlıklı olarak bağlanabilirler.
Ayna ayaklarının her birinin bağımsız olarak hareket ettirilebilmesi, iş parçalarının fener mili ekseninde veya fener mili ekseninden kaçık olarak bağlanmasını sağlar. Ayna ayakları düz ve ters olarak bağlanabilir. Ayaklar sökülerek yerlerine cıvata ve pabuçlar da bağlanabilir. Mengeneli ayna yüzeyinde dairesel çizgiler bulunur. Bu çizgiler, bağlama esnasında ayakların ayarlanmasında kolaylık sağlar. Bu özelliği ile mengeneli aynalar, karmaşık iş parçalarının eksende bağlanması ve tornalanmasında önemli kolaylıklar sağlamaktadır.
D - Fırdöndü Aynaları
Fırdöndü Aynaları iki punta arasında tornalanacak olan iş parçaların bağlanması için kullanılırlar. İş parçaları iki punta arasında bağlandıklarında dış çap yüzeyi silindirik olarak tek bağlamada tornalanabilmektedir. İş parçasının ucuna bağlanan aparat fırdöndü olduğu için bununla birlikte kullanılan aynalara da fırdöndü aynası denilmektedir.
Fırdöndü aynası bağlandıktan sonra fener milinin konik yuvasına iş mili puntası (sabit punta) oturtularak sabitlenir. Fırdöndü bağlı olan iş parçası, fırdöndü tarafı fener miline bağlı iş mili puntası tarafından yataklanır. Diğer ucu, gezer puntanın konik kısmına, punta deliğinde yataklanarak bağlanır.
Aynanın üzerine, fırdöndü kuyruğunun takılması ile iş parçası işlenir. Fırdöndü aynaları; pimli yarıklı veya bunların bileşimidir. Pimli fırdöndü aynaya; iş parçası, düz uçlu fırdöndüyle tespit edilir. Yarıklı fırdöndü ayasına, iş parçası, ucu eğri fırdöndülerle tespit edilir.
E - Düz Aynalar
Şekil olarak daha önce açıklanan ayaklı aynalara benzerler. Ancak bu tür aynalarla bağlanamayan iş parçalarının bağlanmaları için kullanılırlar. Üzerinde bulunan delikler, çeşitli pabuçlar ve civatalar yardımıyla iş parçaları bağlanırlar. Ayna yüzeyi düz olduğu için düz ayna olarak isimlendirilmişlerdir.
Ayrıca açılı yatak ya da gönye adı verilen aparatlar yardımıyla da iş parçaları bağlanabilir. Aşağıda düz aynalarla yapılan değişik bağlama şekilleri görülmektedir.
F - Mıknatıslı Aynalar
Bu aynalar mıknatıslanma özelliği ile alın yüzeyine iş parçalarının bağlanmasında kullanılır. Özelliği, diğer aynalara bağlanamayacak kadar küçük veya ince parçaların bağlanabilmesidir. Örneğin segman, burç, bilezik vb. parçalar. Ancak mıknatıslanma özelliği olmayan parçalar bu tür aynalarla bağlanamazlar.
G - Pens Aynaları
Revolver ve otomat (Kam) torna tezgahlarında kullanılan aynalardır. Bu aynalar üzerlerine takılan pensler yardımıyla çubuk şeklindeki silindirik malzememelrin bağlanmasında kullanılırlar. Sıkma kapasiteleri sınırlıdır.
Pens aynalarınının kullanılma nedeni, tezgahın aynası durdurulmadan iş parçalarınınçözülüp ve bağlanesidir. Böylece tezgahın durdurulması ve tekrar çalıştırılması esnasında geçen zaman kayıpları ortadan kaldırılmış olur.
Bu tür aynalarla işlenen çubuk malzemelerin uzunluğu 3 - 4 metre olduğu için tezgahın fener milinin arka kısmında özel çubuk sürücüler bulunur. Bu çucuk sürücüler hem iş parçasının salgısız ve tehlike yaratmadan dönmesini sağlar hemde pens aynası açıldığında iş parçasını ileri doğru sürer.
H - Özel Aynalar
İş parçalarının özelliğine göre tasarlanıp hazırlanmış özel tasarımlı aynalardır. Aynaların özelliğine göre farklı sıkma sistem ve mekanizmaları olabilir.
2 - PENSLER
Pensler çubuk şeklinde küçük çaplı iş parçalarının kolay, hassas ve seri olarak bağlanmasında kullanılan bağlama elemanlarıdır. Pensler torna tezgahlarında özel pens aynaları ile birlikte kullanılırlar. Sıkma kapasitelerine göre takım halinde satılırlar.
3 - PUNTALAR
İş parçalarının emniyetli bir şekilde bağlanabilmeleri ve tornalanabilmeleri için alınlarından desteklemek amacıyla kullanılan bağlama elemanlarıdır. Puntalar kullanım amaçlarına göre gezer puntaya takılarak kullanılabildikleri gibi torna tezgahının fener miline de takılarak kullanılabilirler. Puntalar her iki şekilde de saplarındaki konik yardımıyla bağlanırlar. Bağlama işlemi iş parçalarının alınlarına açılmış olan punta delikleri yardımıyla gerçekleşir. Aşağıda şekilde görüldüğü gibi sabit punta doğrudan torna tezgâhı fener miline bağlanır. Başlıca punta çeşitleri;
- Döner punta
- Sabit punta
- Tırnaklı punta
- Boru puntası (Büyük delikli boru vb. parçaların bağlanmasında kullanılır)
- Yarım uçlu punta (Alında merkeze kadar tornalama işlemlerinde kullanılır)
4 - YATAKLAR
Uzun iş parçalarının uygun yerlerinden desteklenerek salgısız bir biçimde tornalanmaları için kullanılırlar. Kullanım amacına göre Sabit Yatak ve Gezer Yatak olmak üzere iki çeşidi vardır. Gezer yatak adından da anlaşılacağı gibi torna tezgahının arabası üzerine monte edilir ve araba ile birlikte (Kesici takımla) hareket eder.
Sabit yatak is torna tezgahının kayıtları üzerinde uygun bir yere bağlanır ve iş parçası bitinceye kadar yeri sabittir. Sabit yataklar kullanıldığı zaman iş parçasının sadece bir tarafında tornalama yapılabilir. Çünkü arada sabit yatak olduğu için kesici takımın yatağın diğer tarafına geçmesi sözkonusu olmaz.
Her iki tür yatağın destek uçları yumuşak prinç, plastik vb. malzemelerden yapılır. Böylece destekleme esnasında iş parçasın yüzeylerinin olumsuz etkilenmemesi sağlanmış olur.
5 - MALAFALAR
Ortası delik iş parçalarının üzerindeki tüm işlemlerini tek bağlamada işlenebilmesi için kullanılan bağlama aparatlarıdır. Böylece iş parçasının dış çap ve her iki yan yüzeyindeki tüm işlemler delikle eş merkezli olarak işlenmiş olur. Genellikle konik olarak yapılırlar. Bu tür malafalar kesici takımın baskı kuvveti sonucu tornalama esansında iş parçasının çözülmemesi için büyük çaplı kısmı ayna tarafına bağlanır. Böylece zorlama oluştukça iş parçası kendi kendini de sıkıştırmış olur.
Son yıllarda pensli ya da genleşmeli türleri de yaygın olarak kullanılmaya başlamıştır. Bu malafaların özelliği pens sıkıştırıldığında malafa dışarı doğru genleşir ve iş parçasını iç yüzeyinden sıkar.
6 - İŞ (BAĞLAMA) KALIPLARI
İş parçalarının seri bir şekilde bağlanıp işlenebilmesi için özel iş/bağlama kalıpları kullanılır. Böylece özellikle seri üretimde zamandan ve maliyetten tasarruf sağlamak mümkündür. Aşağıda örnek iş kalıpları ve bağlama şekilleri görülmektedir.
Bu web sayfasındaki yazılı ve görsel bütün bilgilerin yayın hakları Hamit ARSLAN' a aittir. Hamit ARSLAN' ın yazılı izni olmaksızın kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz, kopya edilemez, elektronik, mekanik, dijital, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiyle çoğaltılamaz ve yayınlanamaz.
