MİKROMETRELER

MİKROMETRELER

Mikrometreler, silindirik parçaların çaplarını ve düz parçaların da kalınlıklarını ölçmede kullanılan bir ölçme ve kontrol alettir. Bir somun içerisinde hareket eden vidalı bir milden oluşur. Vida dişleri hassas ölçümlerin yapılabilmesi için yüksek duyarlılıkta açılmıştır. Vidalı milin dönmesi sonucu, hareketli uç ileri-geri hareket ederek sabit uca (örs) yaklaşıp uzaklaşır.

Bildiğiniz gibi kumpaslarla yapılabilen en hassas ölçü 0.02 mm dir. Bu hassasiyetteki bir kumpasın verniyer çizgilerinin sağlıklı şekilde okunabilmesi de oldukça zordur. Mikrometrelerle 0.01 mm hassasiyetteki ölçümler, okuma güçlüğü olmadan ve daha kolaylıkla mikrometreler yardımıyla yapılabilmektedir.

Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi mikrometrenin parçaları şunlardır;

1 – Gövde

Mikrometrelerin gövdeleri “U” biçimindedir. Böylece ölçülecek iş parçalarının ölçme uçları arasına  yerleştirilmesi ve sağlıklı ölçme yapılabilmesi mümkün olmuştur. Ölçme esnasında vücut ısısından etkilenmemesi için gövdenin tutulacak kısmı bakalit vb. yalıtkan malzeme ile kaplanmıştır.

Bu konunun devamı için lütfen yeşil butona tıklayınız.   

2 – Sabit Uç

Mikrometrenin sabit olan ucudur. Sertleştirilmiş ve taşlanmış olan bu uç ölçme esnasında iş parçasının yüzeyine temas ettirilir. Daha sonra tanbur çevrilerek hareketli uç, bu ucun tam karşısına gelecek şekilde iş parçası yüzeyine yaklaştırılarak ölçme işlemi gerçekleştirilir.

 

3 – Hareketli Uç

Mikrometrenin hareketli olan ucudur. Tıpkı sabit uç gibi sertleştirilmiş ve taşlanmış olan bu uç ölçme esnasında tanbur çevrilerek iş parçası yüzeyine temas ettirilir. Hareketli ucun kaba yaklaşım hareketi tanburun tırtıllı kısmı çevrilerek verilir. Ancak, bu uç iş parçasına yaklaştığında hareketi daha hassas olarak cırcır vidası yardımıyla yapılır. Bu uç devamında bulunan 0.5 mm adımlı vida döndürülerek iş parçasına yaklaştırılır ya da uzaklaştırılır.

4 – Kovan

Üzerinde milimetrik bölüntülerin bulunduğu kısımdır. Buna aynı zamanda sabit tanbur da denilir. Yukarıdaki şekilde de görüldüğü gibi sabit kovan üzerindeki yatay çizgi 25 eşit aralığa bölünmüş olup iki çizgi arası 1 mm dir. Yatay çizginin altındaki bölüntüler ise 0.5 bölüntüleri ifade eder.

5 – Tambur

Üzerinde verniyer bölüntüleri bulunur. Bir tam turda 0.5 mm hareket eder. Tambur çevresi 50 eşit parçaya bölünmüştür. Buna göre iki çizgi arası 0.5/50 = 0.01 mm olur. Bu değer mikrometrenin hassasiyetidir.

6 – Cırcır

Hareketli ucun iş parçası yüzeyine temas ettirilmesinde kullanılır. Hareketli uç, tamburun tırtıllı kısmı ile hızla yaklaştırılır. İş parçasına yaklaştığında bu sefer ilerleme hareketi cırcır çevrilerek verilir. Cırcır normal olarak çevrildiğinde döner ancak uç iş parçasına temas ettiği anda  baskı kuvveti artar. Cırcır yapılan baskı artar. Bu baskı 250 gramı aştığında cırcır boşta dönmeye başlar. Böylece aşırı zorlama ile hatalı ölçme yapılması engellenmiş olur.

7 – Sıkma Kolu

Ölçme işlemi sonucunda hareketli ucun gevşemesini önlemek ve daha hassas ölçme yapabilmek için hareketli ucun tespiti için kullanılır. Burada dikkat edilmesi gereken husus sıkma kolu kapalı durumdayken tambur ya da cırcır çevrilmemelidir.

 

ÖLÇME BASKISI

Yukarıda açıklandığı gibi mikrometreler hassas ölçü ve kontrol aletleri oldukları için en ufak hatalı kullanım ve zorlamalarda hatalı ölçme yaparlar. Özellikle hareketli ucun yaklaştırılmasındaki çevirme kuvveti baskısı çok önemlidir. Bu baskının normal koşullarda kontrol edilmesi oldukça zordur. Bunun için mikrometrelere cırcır mekanizması eklenmiştir.

Cırcırın en önemli özelliği çevirme baskı kuvvetini kontrol etmesidir. Hareketli uç iş parçasına temas ettiğinde cırcır zorlanacak ve çevirme kuvveti artacaktır. Tüm hassas ölçü yapan aletlerde olduğu gibi mikrometre kullanılırken de dikkatli davranmak gerekir. Bu nedenle ölçüm yapılması sırasında tanbur  kesinlikle bir vida gibi sonuna kadar sıkıştırılmamalıdır. Aşırı sıkma, dişlerin yalama olmasına bu da yanlış ölçme sonuçları elde edilmesine yol açar. Çevirme kuvveti 250 grama ulaştığında cırcır boşa döner ve çevirme kuvvetinin hareketli ölçme işlemini olumsuz etkilemesini önler. Mikrometrelerdeki bu baskı kuvveti 250 gram olup bu kuvvete cırcır baskı kuvveti denir.

MİKROMETRELERDE ÖLÇME ALANI

Dış çap mikrometreleri genel olarak 0 – 25mm, 25 – 50mm, 50 – 75mm, 75 – 100mm, 100 – 125mm, 125 – 150mm ölçme aralıklarında ölçme yapacak şekilde büyüklüklerde yapılırlar. Bu değerler de de görüldüğü gibi mikrometreler 25 mm lik ölçe aralıklarında ölçme yapacak şekilde imal edilirler. Bunun nedeni ölçme işlemini yapan hareketli çene uzunluğunun kısa boyutta olmasını sağlamaktır. Böylece ölçümün esneme, ısı vb. dış etkenlerden etkilenmemesini sağlamaktır. Ancak büyük kapasiteli ölçme yapan mikrometrelerde ölçme aralıkları yüzer yüzer artmaktadır (800 – 900, 900 – 1000).

 

Örneğin, 15 mm lik bir ölçüyü ölçmek için 0 – 25 mm lik, 37 mm lik bir ölçüyü ölçmek için ise 25 – 50 mm lik mikrometre kullanılır. Yine 0 – 25 lik bir mikrometre ile sağlıklı olarak ölçülebilecek maksimum ölçü 25 mm, 125 – 150 mm lik bir mikrometrede ise 150 mm dir.

MİKROMETRELERDE KOVAN ve TAMBUR BÖLÜNTÜLERİ (0.01 mm)

Metrik mikrometrelerde hareketli ucun bağlı bulunduğu vidalı milin adımı 0.5 mm dir. Bu vida tek ağızlı olduğu için bir tam tur çevrildiğinde hareketli uç 0.5 mm hareket eder. Uçlar tam olarak kapalı durumda iken tanburun pahlı kısmı sol yüzü ile kovan sıfır çizgisi çakışır pozisyondadır.

 

Kovan üzerinde 0 dan itibaren yatay çizginin altında 0.5 mm ler, yatay çizginin 1 mm ler yatay çizginin üstüne işaretlenmiştir. Bunlar 5, 10, 15, 20, 25 şeklinde işaretlenmiştir. Bu değerler ölçme alanı 0 – 25 mm olan mikrometreler için geçerlidir. Örneğin mikrometremizin ölçme alanı 50 – 75 olsaydı bu işaretlemeler 50, 55, 60, 65, 70, 75 şeklinde olacaktı.

Tambur çevresi 50 eşit parçaya bölünmüş olup bu bölüntüler de 0, 5, 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50 şeklinde işaretlenmiştir. Tambur 1 tam tur döndüğünde hareketli çene 0.5 mm ilerliyordu. Buna göre mikrometrenin hassasiyeti 0.5/50 = 0.01 mm olarak bulunur.

MİKROMETRELERDE ÖLÇÜ OKUMA

Mikrometrelerde ölçü okunurken önce tambur kenarının tam ölçü olarak kaçı geçtiğine bakarız.  Aşağıdaki örneğimizde tambur kenarı 3 mm ve alt bölümde de 0.5 mm yi geçmiştir. Verniyer üzerinde ise 6. Çizgi çakışmıştır. Okunan ölçü;

Tam ölçü           3 mm

Ondalık ölçüsü 0.5 mm

Yüzdelik ölçü    0.06

Okunan ölçü     = 3.56 mm dir.

 

Aşağıda verilen örnek ölçüleri okuyunuz.

 

MİKROMETRELERDE KOVAN ve TAMBUR BÖLÜNTÜLERİ (0.001 mm)

Yukarıda açıklanan mikrometreler 0.01 mm hassasiyetindeydi. Ancak bunlara ilaveten 0.001 mm hassasiyetinde ölçme yapan mikrometreler de mevcuttur. Bu tür mikrometrelerde  tambur çevresi yine 50 eşit parçaya bölünmüştür ve iki çizgi arası yine 0.01 mm dir. Diğer mikrometrelerden farklı olarak kovan üzerinde de ayrı bir bölüntü taksimatı (Bindelik verniyer) vardır.

 

Tambur üzerindeki 0.09 mm mesafe kovan üzerinde 10 eşit parçaya bölünmüştür. Buna göre mikrometrenin hassasiyeti şöyle hesaplanır;

Tambur üzerinde iki çizgi arası                       0.01 mm

Bindelik verniyer üzerindeki iki çizgi arası      (9x0.01)/10 = 0.09/10 = 0.09 mm

Mikrometrenin hassasiyeti                              0.01 – 0.09 = 0.001 mm  dir.

Aşağıdaki 0.001 mm lik mikrometre ile yapılmış olan ölçüyü okuyalım.

 

MİKROMETRELERİN AYARI

Mikrometreler çok hassas ölçü aletleri olduğu için zamanla ayarları bozulabilir. Hatalı ölçme yapılmasını önlemek için sık sık mikrometrelerin ayarlarının yapılması gerekir. Mikrometrelerin ayarları aşağıdaki şekilde ve resimde görüldüğü gibi yapılır.

-  Mikrometre uçları yumuşak bir kağıt ile temizlenir.

- Mikrometre uçlarını sonuna kadar cırcır ile kapatınız ve ayarını kontrol ediniz. - Bu durumda  kovan yatay çizgisi ile tambur sıfır çizgisi ve tambur pahlı kenarı sıfır çizgisi ile çakışırsa mikrometrenin ayarı bozulmamıştır demektir.

- Eğer çakışma gerçekleşmiyorsa mikrometrenin sıfır ayarı bozulmuş demektir.

 

- Mikrometrenin özel ay anahtarı kovan üzerindeki yuvasına takılır ve kovan döndürülerek çizgilerin çakışması sağlanır.

 

- Bu durumda bu çizgiler çakıştırılır ve ayar somunu sıkıştırılarak mikrometre ayarlanır.

- Tekrar kontrol edilerek sıfır çizgisinin çakışıp çakışmadığına bakılır.

- Yukarıdaki ayarlama işlemi bütün mikrometreler için geçerlidir.

 

MİKROMETRE ÇEŞİTLERİ

A – Ölçü Sistemlerine Göre

-  Metrik Mikrometreler

-  Parmak Mikrometreler

B – Kullanım Yerlerine Göre

-  Dış Çap Mikrometreleri

-  İç Çap Mikrometreleri

-  Derinlik Mikrometreleri

-  Modül Mikrometreleri

-  Vida Mikrometreleri

-  Dijital Mikrometreler

-  Özel Mikrometreler 

1 – Metrik Mikrometreler

Metrik mikrometrelerde ölçü sistemi mm dir. Yukarıda açıklandığı hassasiyetleri 0.01 ve 0.001 mm dir.

2 – Parmak Mikrometreler

Bu tür mikrometrelerde ölçü sistemi parmaktır. Bunlar 24” a kadar ölçüleri yapabilcek şekilde tasarlanmışlardır. Mikrometre ölçme alanı 1” dır. Yani ölçme alanları 0 – 1”, 1 – 2”, 2 – 3” . . . . 23 – 24” şeklindedir.

 

a - 0.001” Mikrometreler

Bu mikrometrelerde vidalı milin adımı 1” da 40 diş olarak açılmıştır. Yani milin bir tam turunda hareketli uç 1/40” kadar ilerler. Bu değeri ondalık sayıya dönüştürürsek 1/40 = 0.025” olarak bulunur.

Kovan üzerinde 1” lık mesafe 40 eşit aralığa bölünmüştür ve her 4 çizgi 1, 2, 3, 4, 5 . . .9 şeklinde numaralanmıştır.  Yani milin her bir tam tur dönüşünde kovan üzerinde bir çizgi kadar (0.025”)  ilerler. Burada her rakam arası 4x0.025” = 0.100” dır. Diğerleri ise 0.200”, 0.300”, 0.400”, . . . . 0.900” değerlerini ifade eder.

Tambur çevresi 25 eşit parçaya bölünmüştür. Tambur 1 tam tur döndüğünde 0.025” ilerliyordu. Buna göre 2 çizgi arası 0.025/25 = 0.001” bulunur. Bu değer de mikrometrenin hassasiyetidir.

 

Aşağıdaki 0.001” mikrometre ölçülerini okuyunuz.

 

b - 0.0001” Mikrometreler

Çok hassas ölçmelerde 1” ın onbinde birini gösteren mikrometreler kullanılır. Bu mikrometrelerde tambur üzerindeki bölüntüler  çakışmadığı zaman onbinde bir parmak uzaklığı ölçmeyi sağlayan ve verniyer adı verilen ilave bölüntüler yapılmıştır.

Yukarıda açıklanan bindebir parmak mikrometreden farklı olarak tambur çevresindeki 9 bölüntü aralığı kovan üzerinde 10 eşit parçaya bölünmüştür.

 

Tambur çevresi 25 eşit parçaya bölünmüştür. Tambur 1 tam tur döndüğünde 0.025” ilerliyordu. Buna göre 2 çizgi arası 0.025/25 = 0.001” bulunur. Tambur üzerindeki 9 aralık Kovan üzerinde 10 eşit parçaya bölünmüştür.

Tambur üzerinde iki çizgi arası                                 0.001”

Kovan üzerindeki verniyer üzerinde iki çizgi arası    0.0009” [(9x0.001”)]/10 = 0.0009”

Mikrometre hassasiyeti                                             0.0001” (0.001” – 0.0009”) dir.

Aşağıdaki 0.0001” mikrometre ölçülerini okuyunuz. 

 

3 - Dış Çap Mikrometreleri

Bu mikrometreler silindirik iş parçalarının dış çaplarını, kalınlık vb. özelliklerin ölçülmesinde kullanılırlar. Yukarıdaki bölümlerde bu tür mikrometrelerle ilgili detaylı açıklamalar yapıldı. Aşağıda bu mikrometrelerle ilgili ölçme uygulamaları görülmektedir.

 

 

4 - İç Çap Mikrometreleri

İş parçaları üzerindeki deliklerin iç çaplarının ölçülmesinde kullanılırlar. Hassasiyetleri yukarıda açıklanan dış çap mikrometreleri ile aynıdır. Ancak ölçme yaptıkları yerin özelliğinden dolayı şekilleri normal mikrometrelerden farklıdır.

 

5 - Derinlik Mikrometreleri

Normal mikrometrelerden farklı olarak gövde “U” biçim yerine düz yapılmıştır. Gövdeye 90º  olarak kovan monte edilmiştir.  Aşağıdaki resimde görüldüğü gibi kovan üzerindeki bölüntüler 0 (sıfırdan) dan değil 25 den başlar ve  25 – 20 – 15 – 10 – 5 – 0 olarak devam eder.

 

6 - Modül Mikrometreleri

Modül kumpaslarla dişlilerde diş dolusu en fazla 0.02 mm hassasiyete kadar ölçülüyordu. Daha hasas ölçümler için modül mikrometreleri kullanılır.

 

7 - Vida Mikrometreleri

Bu mikrometrelerle Metrik ve Parmak vidaların ölçümü yapılır. Mikrometre uçları ölçülecek vidanın profiline göre sivri yapılmışlardır. Aynı zamanda vida adımlarına göre bu uçlar değiştirilebilme özelliğine sahiptir.

 

8 - Dijital Mikrometreler

Ölçme ve okuma kolaylığı için geliştirilmiş mikrometrelerdir. Ölçme hatası neredeyse ortadan kalkmıştır. Ölçme hassasiyetleri 0.001 mm dir. Kovan ve tambur bölüntülü olan türleri olabildiği gibi bölüntüsüz olanları da vardır.

 

9 - Özel Mikrometreler

Aşağıda görüldüğü gibi özel ve değişik amaçlı ölçümler için de mikrometreler yapılmıştır. Bu tür mikrometrelere özel mikrometreler denir. Bu tür mikrometreler yaptıkları ölçüm işlemine göre isimlendirilirler.